10 EKİM: '1779 YEDİ AY SAVAŞI - МАЗИБЛ ЗАУЭ'

Beşto Yılmaz Beştepe

Yedi ay savaşı, ( Мазибл зауэ ) Kafkas-Rus savaşlarına (1763-1864) dahil olan, tarihin trajik sayfalarından biridir. Rus imparatorluğu ordusu ile Kabardey prens-soylu (пщы-уэркъ) ordusu arasında 1779 bahar aylarında başlayıp yedi ay süren ve Çerkes/Kabardey aristokrasinin neredeyse tamamının yok edildiği kanlı bir muharebedir.

“Prens-soylu savaşı” ( пщы-уэркъ зауэ ) ve “Kabardey gece baskını” ( Къэбэрдей Жэщтеуэ ) adıyla da hafızalarda korunmuştur. Çerkes folklorunda bu savaşa adanmış aynı adı taşıyan “Kabardey gece baskını” şarkısı farklı versiyonlarda günümüze kadar gelmiştir. Nalo Zavur’un ifadesiyle, “bu şarkının adandığı olay 1779'da gerçekleşti.” (1)

Savaşın nedeni: Rusya'nın Kuzey Kafkasya'yı 1763 yılında Terek nehrinin sol yakasında Mezdegu kalesini inşa etmesiyle işgale başladığı bilinmektedir. Mezdegu kalesi, Rusya'nın Kabardey topraklarına nüfuz etmesinin güçlü bir üssü haline gelmişti.

Kabardeylerin Rusların topraklarında ilerlemelerine engel olma konusundaki bütün barışçıl, diplomatik çabaları başarısızlıkla sonuçlandı. Dahası, 1777'den başlayarak, Rusya, Balk ( Malka ) nehrinin sol kıyısında, Kuban'ın sağ kıyısında, Mezdok'tan Azak'a kadar yeni sınırlar belirleyen, Ekaterinograd, Pavlovsky, Maryinsky, Stavropolsky, Georgievsky, Andreevsky ve Konstantinograd gibi Kabardey toprakları üzerine on tane kale inşa etmeye başlamıştı.

Bu durumda Kabardey’in kuzey bölgesi, en iyi kışlak ve ekilebilir arazileriler arasında yer alan Khurey meraları ( Къурей губгъуэ ) işgal edilmişti. ( Stavropol bölgesinde Malka nehri boyunca uzanan meralar ) Kabardeyler için bu topraklar hayati öneme sahipti.

Kabardey prenslerin itirazları, kaleleri yıkma istek ve taleplerine, Rusya hükümeti, yeni kaleler inşa ederek cevap verdi. Bu durum Kabardeyleri askeri harekata zorladı.

Tarihçi, araştırmacı Merzey Aslanbek Mirzoev: 1779’daki Yedi Ay savaşını Kabardey prenslerin, Mezdegu kalesinin ve Malka nehrindeki diğer kalelerin inşasını topraklarını bölen ve Rus İmparatorluğunun ihlali olarak algıladığı bir direniş eylemi olarak değerlendiriyor.

Kabardeyler uzun bir süre savaşa hazırlandılar. Batı Çerkesya’dan gelen Besleney, Bjeduğ, Çemguy ve diğerleri ile birlikte, yaya olanlar hariç, 15 bin kişilik bir süvari birliği oluşturmayı başardılar. Güçlerini harekete geçirdiler ve Rus imparatorluğunun genişlemesine karşı savaşmaya karar verdiler.

Kabardey silahlı birlikleri, Khurey gubğa ( Къурей губгъуэ ) ovasında, bu günkü Psiğurey ( Псыхъурей ) yerleşim yerinin hemen altındaki Keytıkue Tuaşe ( Къетыкъуэ тIуащIэ ) bölgesinde ormanlık alanda karargah kurdular.

Yedi Ay Savaşı ile ilgili makale yazarı tarih bilimci Sokur Valeri Sokurov Kabardeyler'in temel askeri organizasyonel olaylarının burada düzenlenmiş olduğunun altını çiziyor.

Sokur Valeri savaş hazırlıkları için şunları yazıyor: “Kabarda'da büyük bir seferberlik başlıyor. Eline silah alabilen, tüm yetişkin erkek nüfusu, kuzey bölgelerine gidiyor. Balk nehrini geçiyorlar ve tarımsal iş başlangıcı ( вэн-сэн ) görünümü altında Khurey gubğa ( Къурей губгъуэ ) denilen düzlüklere geçiyorlar. Burada yaklaşmakta olan askeri operasyonlar için hazırlık yapmaya başladılar. Küçük tahkimatlar inşa ettiler. Kalelere saldırmak için araçlar ürettiler.” (2)

Eskiden beri var olan geleneklere göre, “savaş zamanında, Kabardey’in büyük prensi ordunun başkomutanı ( дзэпщ ) olurdu. Komuta edemediği durumlarda ( çoğu zaman yaşı nedeniyle ) kişisel nitelikleri dikkate alınarak diğer prenslerden biri seçilirdi. Savaşın sona ermesiyle istifa ederdi.” (3)

O dönemde Kabardey’in büyük prensi ( pşıhışxue ) Tatarhan oğlu Janhuet idi. Fakat, “Tatarhan Janhuet Rusya ile savaşa karşıydı. Bu durumda, askeri liderlik nitelikleriyle tanınan prens Misost Bomat Kabardey birliklerinin lideri seçildi. Üç birlikten birine liderlik etti. Diğer iki birlikte prens Hamırza Keythukue ve Karamırza tarafından yönetildi. (4) Sokur Valere Karamırza’nın da muhtemelen Misost ailesinden olduğuna inanıyor.

Kabardey birlikleri, iki koldan harekete geçtiler, Mezdegu hattı boyunca Rus birliklerin bulunduğu karargâh bölgelerine saldırı düzenlediler. Birkaç kaleyi yaktılar ve ağır kayıplar verdirildi.

V.A. Potto’ye göre: Daha önce hiç bu kadar büyük bir boyuta sahip olan bir saldırı yapmamışlar ve Mezdegu-Azak hattının inşa edilmesinden sonraki ilk iki yılda hiç bu kadar enerjik ve güçlü hareket etmediler. Savaş Mezdegu hattının tüm uzunluğu boyunca ayni anda ateş aldı. “ diye yazıyor. (5)

“Kabardeylerin ana kuvvetlerinin eylemleri Ekaterinograd ve Maryinskaya bölgesinde gerçekleşti. Bu kaleleri ele geçiremediler, ancak Kazakların direncini kırarak beş bin baş sığır ele geçirdiler. ( daha ziyade, düşmanın bir gün önce sürüklediklerini geri döndürdükleri söylenebilir ).” (6)

Yürütülen saldırılar bütün yaz boyunca sürdü. Ancak, düşman beklenenden çok daha fazlaydı, güçlü ve sayısal mühimmat üstünlüğe sahipti. Kabardeyler büyük kayıplarla savaş hattından geri çekilmek zorunda kaldılar.

Kanlı acımasız ölüm 10 Ekim ( Rumi: 29 Eylül ) sabahı başladı. Kabardey ordusu Keytıkue Tuaşe‘de gözcülerin gafleti sebebiyle General Fedor Fabrisyan birliklerinin kuşatması altında sabahladılar.

Rusların, Kabardeylere teslim olmaları yönünde çağrılarına tüfek ateşiyle cevap verdiler. Geri çekilebilecekleri hiçbir yer yoktu, tamamen kuşatılmışlardı. Çatışma sabah saat 07’de başladı ve 5 saat sürdü, çok az insan bu cehennemden canlı çıkmayı başardı.

Onlar , korkakça teslim olmaktansa, soylu (werk) onuruyla savaşarak ölmeyi tercih ettiler.

General V.A Potto bu savaşa katılan Rus birliklerinin bir listesini veriyor: “Tomsk Piyade Alayı, Kabarda Alayı taburu ( Alay bu ismi etnik yapısına göre değil, oluşum ve yayılma yerine göre aldı ), iki avcı taburu, Mozdok Saha Taburu'nun iki bölüğü, Mozdok Kazak Alayı, binlerce Don Kazakları ve Kalmıklar, Vladimir Dragon Alayı'ndan on filo…” (7)

Gece baskını ile ilgili Sokur Valeri: “Kabardeylerin kendileri gece saldırı sanatıyla ünlüydü, ancak bu kez Rus birlikleri bu taktiği başarıyla kullandılar” diye yazıyor. (8)

General Fabrisyan’a göre, savaş sabah 7'den 12'ye kadar sürdü. Bu beş saatlik vahşi savaşta, Kabardeyler "her taraftan gelen ateşe dayandılar ve çılgınca savaştılar…” Malka nehrinin yukarısı ve aşağısı, en önemli liderlerinin düştüğü ölü bedenlerle kaplandı. Tek nedeni, tam anlamıyla, teslim olmak istememeleriydi...” (9)

“1779 Yedi Ay Savaşı”ın gece baskınında Kabardey soylu ordusunun en seçkinleri olan 3000’e yakın prens-soylu ( пщы-уэркъ ) ulusal kahraman, silah ve ezici sayısal üstünlüğün yanında ihanet desteğiyle toprağa düştü. Kabardey bir daha asla eski haline gelemedi ve yerini alamadı.

1996 yılında ilk defa bir kaç kişi tarafından, Rus birlikleriyle çatışmalarda Kabardey aristokrasisinin can verdiği yer olan Psığurey yerleşim yerinin hemen altındaki Keytıkue Tuaşe denen yerde savaş kurbanlarını andı. Sonraki yıllarda yerel halk tarafından ziyaret edilerek, vatanı, özgürlüğü ve bağımsızlığı için can verenleri anmak bir gelenek haline getirildi.

2014 yılında bu savaşın kurbanları için bir anıt inşa etmek için bir girişim başlatıldı.

75 cm genişliğinde üç metre yüksekliğinde dikili taş kaidesi şeklinde tasarlanan anıtın açılışı savaşın yıl dönümü olan 10 Ekim 2015 tarihinde yapılacağı planlanmıştı. Ancak, resmi yetkililerin bir açıklama yapmadığı, bilinmeyen nedenlerden dolayı anıtın dikilmesine izin verilmedi.

Keytıkue Tuaşe’de savaş kurbanları anısına, dikilmesini 4 yıldır bekleyen anıtta şu ifadeler yazılıdır:

Bu Dünyada geri kalan ömrümüzü

aşağılanarak yaşamaktansa,

Onurlu bir şekilde ölmemiz daha iyidir.

Vatan ve xabze için,

Candan önce onur gelir,

Diyen kahramanlar anısına.

10 Ekim 1779’da, Çerkes ulusunu yüreklendiren

Kabardey prens-soylu ordusu,

Rus imparatorluğunun karanlık ordusu ile

savaşarak burada yok oldular.

*

Дунеижьым щыдгъэщIэжыиум дыхулIэ,

Напэ диIэу дызэрылIэнур нэхъыфIщ

Хэкурэ хабзэрэ папщIэ

Напэм ипэ псэр ихуэ

жызыIа лIыхъужьхэм я Фэеплъщ

1779 гъэм жэпуэгъуэм и10-м

Урыс империем идзэ ФIыцIэм езауэу

Мыбдеж щыхэкIуэдащ

Адыгэ лъэпкъыр зэрыгушхуэ

Къэбэрдей пщы-уэркъыдзэр

Sonraki yıllarda da savaşta ölenlerin anısına bir anıt açma girişimlerine izin verilmediği gibi, yerel halkın anma faaliyetleri güvenlik kuvvetlerin engelleme girişimleriyle karşılaşıldı.

Halkımızı zülüm ederek yok eden Rus generaller Yermolov, Zass gibi ve diğerlerinin heykelleri Tarihi Çerkes ( Adıge ) topraklarında dikilirken, 4 yıldan beri, anıt hazır olduğu halde, hükümet yetkililerinden anıtın dikilmesi için izin bekleniyor.

Daha sonra 1779’daki "Yedi Ay Savaşı"na adanmış başka bir anıt, sanatçı, heykeltıraş Gushapsa Arsen tarafından tasarlanarak, hazırlandı.

10 Ekim 2018 tarihinde, yerel resmi yetkililerin bulunmadığı, halkın katılımı ile anıtın açılışı yapılarak anma programı düzenlendi.

Sanatçının ifade ettiği gibi, doğal bir taş ve içinde bir delik olan soyut bir anıt için Gushapsa Arsen : “Anıtın adı 'Ruhun Yolu' olarak adlandırıldı ve bir dünyadan diğerine geçişi simgeliyor.” diyor.

Ayrıca, nehir yatağında toplanan taşlarla oluşturulan, anıtı çevreleyen 7 daire, 7 nesil geçmişin ayak izlerini temsil ediyor.

Bununla ilgili ünlü Çerkes ( Adıge ) deyişi: “ЛIэужьыр бжьиблкIэ мауэ” genetik etkinin yedinci kuşağa kadar yansıması anlamındadır.

10 Eki m2018 anma programı için tıklayınız: https://www.youtube.com/watch?v=cfyujBvhesw

Yaşadığımız bu dünyada ölüm olayıyla karşılaşmayan hiç kimse yoktur. Her defasında “Tha unutturmasın” ( Тхьэм фщимыгъэгъупщэ ) taziye sözleriyle başlıyoruz veya aynı şekilde bitiriyoruz. Bu nedenle, Çerkesler ( Adıgeler ) için hatırlamak, anmak büyük önem taşıyor. Unutmaya ve unutturmaya izin verme hakkımız yok.

Yaşamları boyunca, vatanı, bağımsızlığı ve onuru uğruna ölümü tercih eden kahramanlarımızı saygıyla anıyoruz.

Hiç kimseye, Tha unutturmasın.

Beşto Yılmaz Beştepe

Kaynaklar:

1. Nalo Zaur, Çerkes kültürü tarihinden, Nalçık,1978-191 s.

2. Sokur Valere Yedi Ay Savaşı (Мазибл зауэ) makalesi, Oşhamahue dergisi.1995. No. 6. S. 98-105.

3. Naloeva E.J. 18. yüzyılın ilk yarısında Kabarda'nın devlet-siyasal sistemi sorusu üzerine, Kabardey-Balkar Araştırma Enstitüsü Bülteni. Nalçik, 1972. Sayı 6. S. 84.

4. Sokur Valere makalesi,s.101

5. V.A Potto,Kafkas savaşı cilt 1/ Eski çağlardan çağlardan Yermolov'a,General Yakobi.

6. Sokur Valere makalesi s.102.

7. V.A Potto Kafkas Savaşı, cilt 1, Eski çağlardan Yermolov’a, General Yakobi

8. Sokur Valere makalesi s. 104

9. Butkov P.G. 1722'den 1803'e kadar Kafkasya'nın yeni tarihi için malzemeler.ikinci baskı.Nalçık: El-Fa, 2001 s.178