ADIGE CİNS ATLARI (АДЫГЭ ШЫ ЛЪЭПКЪХЭР)

10 Kasım 2012 Ulusal ekonomi (хъызмэт), ulusun üzerinde oluştuğu toprağa bağlı olarak biçimlenir. Kuzeybatı Kafkasya, Adıgelerin ata toprağıdır. Adıge toprağında bulunan dağ eteği düzlükleri, dağlar ve dağ yaylaları tarım ve hayvancılığa elverişlidir. Birkaç bin yıldan beri Adıge toprağında at beslenir. Adıge ekonomisinde, ulusun tanınmasına neden olan çalışmalar arasında at yetiştiriciliği önemli bir yer tutar. Bir Adıge at cinsi olan Kabardey atı, dünya cins atları listesinde yer alır ve tanınır. Adıgeler çok eski dönemlerden beri atı sadece bir binek atı olarak kullanıyor, arabaya, boyunduruğa koşmuyorlardı. Arabaya, boyunduruk ve sabana koşulan hayvan öküzdü. Adıgeler açısından at eğer vurulmak üzere yaratılmıştı. Ava, keşfe, geziye ve savaşa atla giderlerdi. Kullanma ve yetiştirilme amaçlarına göre Adıge at cinsi çeşitlere ayrılırdı: Beçkan (бэчкъан) (1), ş’evelıhu (шъэолыхъу) (2), şağdıy (щагъдый), jıraşte (жьыраштэ), abık’u (абык1у) ve tram (трам). Savaşa katılacak ve sefere çıkacaksan- beçkan, Yarıştıracaksan/ at yarışlarına katacaksan- jıraşte, Eğitim vereceksen (п1урым уетэщтмэ)- pç’eğual (пк1эгъуал/ kır at), Kalkış yaptıracaksan (бгъэхъуш1эщтмэ)- Arabış (арабыш), derlerdi. Atlar tip ve görünüm bakımından da ayrılırlardı. Adıgeler atın görünümü (теплъэ) ile gücünün birbirine bağlı/ bağlantılı olduğunu söylerlerdi. Buna ilişkin öykü ve masallar gerek anayurtta ve gerekse Türkiye'de hâlâ anlatılır (s. 105-106). BİLGİ NOTU: (1) - Beçkan, ’beç=bey+kan=soylu. Beçkan birleşik bir sözcük olup en soylu, ‘soylulara özgü at’ gibi bir anlam veriyor. Şevelıhu da beylere özgüydü ve ata sahibinin damgası vurulabilirdi. Soylu olmayanların soylu atlara binmelerine izin verilmediği söylenir. – hcy (2) - Şevelıhu /Şevluh atı konusunda, sanırım "Kafdağı" dergisinde olacak, hayli geniş bir aktarma bilgi vermiştim. - hcy Doç. Dr. VINEREKO Mir İlkokul 3- 4. sınıflar için “Adıge Geleneği” (Адыгэ Хабз) adlı ders kitabından alınmıştır. Maykop, 2007, s. 11-19.