Hahurate Şıhançerıy (1883- 1935)
Hahurate uzun ömürlü biri olamadı, ama, yine de kendisine işte böylesine üstün bir değer verilmesini sağladı. Kendisine verilmiş olan bu değer onu asla şımartmadı.
Hahurate Şıhançerıye'nin adı yirmi yıl boyunca (-1937- 1957-) yasaklı ve sansürlüydü, çalışma arkadaşları da, ardından politik cezalara çarptırılmışlardı (1). Hahurate Şıhançerıye’den söz etmek gerekirse, sadece Hahurate’den değil, onun yükselmesinde katkıları olan, Kuban oblastı ve Adıgey düzeyinde tanınmış çalışma arkadaşlarından, sözgelişi K. ;lodoviç, K. Mişiruyev, S. Sihum, L. Gazov, İ. Çernoglaz, A. Tseher, D. Jloba, İ. Kovtuh, Z. Berekaye, A.Movçan, H. Temrıko ve daha başkalarından da söz etmek gerekir. Hahurate’ye ilişkin bir yazı yazmak gerekirse, Rusya tarihinin dönüm noktası olan 1905 yılı halk devrimine değinmek, 1917 yılındaki Şubat ayı burjuva devriminden, onu izleyen Ekim Sosyalist devriminden, ardından gelen iç savaş, NEP (Yeni Ekonomi Dönemi), sanayileşme, kolektivizasyon dönemlerinden ve diğer aktivitelerden, daha başka türlü söz etmek gerekirse, bugün bölüm bölüm incelenen ve eleştirilere tabi tutulan Rusya (ve Sovyet Birliği) tarihinden de söz etmek, bütün bunları kavramak gerekir.
Her şeyden önce kavranması ve önem verilmesi gerekli olan şey, Rusya ile Adıgey’deki toplumsal ve politik yapıların değişmiş olduğu gerçeğidir. Toplumun en değerli öğesi olan insanı, sosyal adalet anlayışı temelinde eşit haklara kavuşturma, kolektivizm ve dayanışma gibi birlik anlayışını ve moral değerleri, bütün bunları politik bilinçten yoksun olan kitlelere taşıyan kişiler, bu amaçla özverili çalışmalar yapmış olan sivil toplum kuruluşları ve “demokrasi savunucuları” yönünden toplum büyük bir kayba uğramıştı (-mücadeleler sırasında çok sayıda değerli insan yaşamından olmuştu-). Hahurate Şıhançerıy, o tür demokrasi ve insanlık değerlerini, bilinçlendirme biçiminde kitlelere taşımaya çalışan önde gelen kişilerden biriydi. Ekonomik ve sosyal anlamda Adıge ülkesini, sadece Kuzey Kafkasya’da değil, Sovyetler Birliği düzeyinde de en gelişmişler içine katmak için elinden geleni yapıyor, bu uğurda mevcut olanakları seferber ediyordu.
Hahurate Şıhançerıy, Yekaterinodar ilçesine (- şimdi Adıge Cumhuriyeti'nin Tahtamukay ilçesine-) bağlı Haştuk köyünde, Vımar ile Hasıj’ın çocuğu olarak 24 Nisan 1883’te (günümüz takvimiyle 10 Mayıs 1883’te) doğdu. Tek sınıflı Peneh’es köyü ilkokulundan 1899’da mezun oldu. Ardından, 1905 yılında Yekaterinodar (-şimdi Krasnodar-) kentindeki Askeri Sağlık Okulu’nu bitirdi ve sağlık eğitimi alan ilk Çerkes oldu. Yekaterinodar’daki sağlık ocağında yardımcı sağlık elemanı olarak çalışmaya başladı. Ardından kent hastanesi kliniğine atandı. Daha sonra Novo- Dmitriyevskiy stanitsası ve dini okulu hastanelerinde çalıştı, ardından Yekaterinodar yakınlarındaki Kruglik yerleşiminde bulunan Kubanski Ordu Tarım Okulu'na atandı.
“Kanlı Pazar” olayı (2) Rusya’nın hemen her yöresinde yankılanmış ve kitlesel tepkilere yol açmıştı. Acılı haber sessiz ve sakin bir yöre olan Kuban’a da ulaştı. Hahurat da bir sosyal demokrat olarak, böylece devrimcilerin safında yer almış oldu, Kuban’ın ötesinde (güneyinde) yapılan illegal (yasa dışı) toplantılara, Yekaterinodarlı işçi ve aydınların düzenlediği Mayıs gösterilerine ve yönetim karşıtı kitle eylemlerine katılmaya başlamıştı.
Arşiv belgelerine göre, Hahurat, devrimci çalışmalara katılma nedeniyle politik yaptırım ve cezalara da çarptırılmıştı: 1908 yılında jandarma tarafından tutuklandı, Yekaterinodarlı işçiler ve genç öğrenciler arasında yürüttüğü devrimci çalışmalar nedeniyle Kuban oblastı topraklarından sürüldü. Hahurat, kendi yazdığı anısında bu durumu şöyle anlatıyor: “Tarım okulunda sağlık görevlisi olarak çalıştığım sırada, okulda bir öğrenci grubu oluşturdum ve onlara yasaklanmış kitapları okutmaya başladım. Jandarma okulda arama yaptı, beni ve birkaç öğrenciyi tutukladı. Öğrenciler ertesi gün serbest bırakıldılar, bense 8 gün gözaltında tutuldum, izinsiz yerimden ayrılmamam için imzam alındı ve o şartla salındım”. 7 Mayıs 1908’de okul yeniden askerler tarafından arandı ve yasaklanmış kitaplar ele geçirildi. Yasaklanmış kitapların Ş. Hahurat tarafından okula getirildiği biçiminde bir tutanak tutuldu, tutanak Kuban Oblastı Genel Valisi M. P. Babiç’e sunuldu. M. P. Babiç imzalı, 26 Ağustos 1908 tarih ve 507 sayılı kararda, Askeri Tarım Okulu öğrenci örgütlenmesi dışında, Hahurat’ın daha başka körpe öğrencilere de devrimci fikirler aşılamaya çalıştığı belirtiliyordu. Genel Vali, Hahurat’ın görevinden alınması ve durum yatışana değin Kuban yöresinden sürülmesi kararını üst makamların onayına sundu.
Ş. Hahurat, Osetya’ya sürüldü ve Evromak köyünde sağlık memuru olarak çalışmaya başladı. Orada, görevi yanında Oset gençleri arasında da devrimci çalışmalar yapıyordu. Ağustos 1909’da Karadeniz kıyısındaki Novorossiysk (Ts’emez) kentine gitti, orada "Rus Grozni Standart" adlı petrol rafinerisinde sağlık memuru olarak çalışmaya başladı. Çok geçmeden işçiler, kendilerini temsilen Hahurat’ı hastane yönetimi üyeliğine seçtiler. Birinci Dünya Savaşı arifesinde Adıge köylerini sık sık dolaşıyor ve gizlice devrimci çalışmalarını sürdürüyordu.
1917 Şubat ayı ilk devrimi sonrasında Hahurat, Yekaterinodar’a geri döndü. Köyleri dolaşmaya, toplantılar düzenlemeye, iktidarın Sovyetlere devri için çalışmalar yapmaya başlamıştı. O yıl Mart ayında Yekaterinodar kentinde yapılan Kuban Oblastı Dağlıları Kongresi’ne katıldı ve bir konuşma yaptı. İmparatorluk döneminde beylerin, soyluların ve din adamlarının halka nasıl ihanet etmekte olduklarını anlattı ve Dağlı emekçilerin (köylülerin) Kazak emekçilerle birleşmeleri çağrısında bulundu. Üzüntü verici de olsa, Hahurate Şıhançerıye’nin bu çağrısı toplum içinde bir karşılık bulmadı, çünkü Adıge toplumu onun dediklerini anlayacak bir düşünsel düzeyde değildi. Kongre’de Geçici Hükümeti (3) destekleyici bir karar alındı ve “Çerkes Komisyonu” adı altında bir yürütme organı oluşturuldu. İzleyen dönemdeki olumsuz politik oluşumlar nedeniyle, Hahurat Yekaterinodar’ı terk etme durumuna düştü. Bundan sonra Şapsığ toplumunun kendisine verdiği yetki belgesi (мандат) ile Kafkasya Dağlıları Temsilcileri Kongresi’ne katılmak üzere Vladikavkaz’a gitti. Vladikavkaz’daki Kongre sonrasında, önce Nalçik’e, ardından da Novorossiysk’e geldi, Novorossiysk’in batısındaki Abrav- Durso köyünde sağlık memuru olarak çalışmaya başladı.
Dağlılar ile yeni yönetimin ilişkileri sağlıklı değildi. Köylerin çoğunda Çerkeslerin de diğer halklar gibi Rusya’nın sade yurttaşları olarak kabul edilmeleri ile yetinilmesini talep eden kararlar alınıyordu. Öte yandan Çerkeslerin de diğer halklar gibi ayrı bir halk olduklarını Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti (RSFSC) makamlarına kabul ettirmek için çalışan M. Şevgen, Ş. Hahurat, İ.Tsey, D. Ğuç’eğul, S. Zayem gibi öncü kişiler de vardı, bu kişiler büyük bir mücadele içindeydiler.
Kuzey Kafkasya’da yaşayan çok sayıdaki değişik ulusun ekonomik ve kültürel gelişimini sağlamak için, onlara siyasal bağımsızlıklar tanınması gerekiyordu. 1918 yılında Kuban Oblastı'nda toplanan Sovyetlerin Birinci Kongresi’nde, Dağlıların sorunlarını üstlenecek bir Komiserlik oluşturuldu. Komiserlik, ulusal soruna ilişkin bir Bolşevik (-sosyalist-) programının uygulamaya konduğunun bir kanıtıydı. Bu karar, Kuban Oblastı ve Karadeniz ili (Черноморье) Sovyetlerinin III. Olağanüstü Kongresi’nde alınmış, ancak iç savaş nedeniyle uygulanamamıştı.
İç savaşın sona ermesinden sonraları, Kuban Oblastı topraklarında ve Adıge yerleşimlerinde henüz barışçı bir ortam kurulamamıştı. Kargaşa ve çatışmalar sürüyor, çok sayıda değişik suçlar işleniyordu. Beyaz orducu (devrim karşıtı) birliklerin kalıntılarının perakende direnişleri sürüyordu, huzur ancak 1925 yılı Ekim ayında sağlanabildi. Beyazordu yanlısı birlikler, sonunda amaçsız ve ilkesiz çetelere (haydutlara) dönüşmüşlerdi. Adıgey’de eşkiyalığın sona erdirilmesinde Hahurate Şıhançerıye’nin önemli bir payı vardır.
Kuban- Karadeniz Oblastı yürütme komitesi (iktidarı), 22 Ocak 1921’de Maykop, Batalpaşinsk (şimdi Çerkessk) ve Krasnodar idari bölümlerine (отдел/ ilçe), o bölümler üzerinde Dağlı rayonları oluşturmaları için yetki verdi. 21 Mayıs 1921’de, Kuban- Karadeniz Oblastı yürütme komitesi genel toplantısında (пленум) alınmış olan bir karar gereğince, Kuban Oblastı ve Karadeniz İli Dağlı yürütme komitesi kuruldu, ancak bu kuruluş, sadece bir idari bölüm/ ilçe (отдел, ilçe- уезд) statüsünde olan bir ilçe yürütme komitesiydi, yetkileri Krasnodar, Maykop ve Tuapse bölümlerindeki (ilçelerindeki) köylerle sınırlıydı.
Dağlı bölümünün (отдел) isteği üzerine RKP (b)’nin - yani Rusya Komünist Parti (Bolşevik)'in Kuban- Karadeniz Oblastı yürütme komitesi, Hahurate Şıhançerıye’yi Novorossiysk’ten alıp Dağlı yürütme komitesi emrinde çalışmak üzere görevlendirdi. Hahurat, 20 Haziran 1921’de Dağlı yürütme komitesi üyeliğine, ardından aynı komitenin başkanlığına seçildi. Hahurate Şıhançerıye’nin Dağlı yürütme komitesi başkanlığına seçilmiş olması, o organın güçlenmesinde ve ciddiye alınan bir örgüte dönüşmesinde, ayrıca Adıgey’de bir ulusal devlet kurulması doğrultusunda ilk adımların atılmasında olumlu bir rol oynamıştır. Böylece Kuban Oblastı ile Karadeniz İlinde yaşayan Dağlılar (-Çerkesler-) için ayrı bir ulusal devlet kurulmasının da temelleri atılmaya başlanmış oldu.
Bu arada Kuban- Karadeniz Oblastı yöneticilerinin, başlarda Adıgelere özerklik verilmesinden yana olmadıklarını ve olumsuz görüşler öne sürmekte olduklarını da belirtmemiz gerekiyor. “Biz, - demişti Kuban- Karadeniz Oblastı Dağlıları Temsilcileri Sovyetinin III. Oblast kongresinde, Kuban- Karadeniz yürütme komitesi temsilcisi A. K. Abolin ve şöyle konuşmuştu: - Geleceğinize ilişkin olarak, özerklik konusunda farklı görüşlerimiz vardır, size daha yararlı olmayı amaçlıyoruz, özerklik bir yüktür, devletle çok sayıda sözleşme yapmayı ve taahhüt altına girmeyi gerektiriyor…Ayrı bir devlet kurmanız için, yeterli bir bilinç düzeyine erişmiş olmanız ve devleti nasıl yöneteceğinizi bilmeniz, belirecek sorunları nasıl çözeceğinizi de öğrenmeniz gerekiyor”.
Ulusal devlet kurmanın bir çok güçlük ve sorunu da beraberinde getirdiğini bildiklerini söyleyen Hahurate Şıhançerıye, daha sonra, Adıge Özerk Oblastı yürütme komitesi başkanı olarak 1925 yılı Kasım ayında yapılan Birinci Adıge Özerk Oblastı parti Konferansı’nda bu durumu şöyle açıklamıştı: “1921- 1922 yıllarında Çerkes köylerinde yapılan seçimlerde etkili olamıyorduk, çoğunlukla da din adamları ve yaşlılarla işbirliği yapmak zorunda kalıyorduk. O gibi kişilerden yararlanarak Adıgey’de Sovyet iktidarını yerleştirmeye çalışıyorduk. Sovyetlerde (halk meclislerinde) görev alacak yoksul kesim ve orta sınıftan bilinçli kişi sayısı çok azdı, yok gibiydi. İlk Adıge yürütme komitesi de o tertipte oluşturulabilmişti. Bu nedenle amaçladığımız program hedeflerine bir türlü ulaşamıyorduk”.
1921 yılı 7- 10 Aralık günleri yapılan Kuban Oblastı ve Karadeniz İli Dağlıları halk temsilcileri Sovyetleri III oblast Kongresi’nde Dağlı yürütme komitesi tarafından, Kuban Oblastı ile Karadeniz ilinde yaşayan Dağlılara (-Çerkeslere-) özerklik verilmesi ve özerklik konusu ile ilgili çalışmaların hızlandırılması, bunun için merkezi yönetime (-Moskova’ya-) başvuruda bulunulması isteği gündeme alınmıştı. Bu amaçla, yani özerklik işlemlerini yürütmek üzere bir komisyon da kurulmuştu. Bu arada 16 yerleşim yeri (во¬лость) adına gelenler, oluşturulacak bir özerk oblast (хэку) içinde yer almak istediklerini bildirdiler. Söz gelişi, Bolşoy Sidorov mezrasında (къутыр- küçük Rus yerleşimi) 18 Nisan 1922’de yapılan toplantıda alınmş olan karar metninde şunlar yazılıydı: “Kurulacak olan Çerkesya (Adıge) Özerk Oblastı’nı olumlu karşılıyoruz, Çerkes ulusu ile aramızda hiç bir anlaşmazlık yoktur, bunu dikkate alıyor ve gönüllü olarak, Sovyet Cumhuriyeti içinde yer alacak olan bir Çerkes Özerk Oblastı’na katılmayı kabul ediyoruz”.
Çerkeslere (Adıgelere) özerklik verilmesi işi, Rusya SFSC hükümetinin (halk komiserliğinin) 1922 yılı 17 ve 22 Mayıs 1922 tarihli toplantılarında ele alındı. Çerkes (Adıge) Özerk Oblastı’nın kurulması başvurusu gözden geçirildi, Rusya Merkez Yürütme Komitesi Prezidyumu tarafından 1 Haziran 1922’de 3'lü bir komisyon kurulması kararı alındı. Komisyonda Rusya Merkez Yürtme Kurulu, Çerkes Oblastı ve Kuban- Karadeniz Oblastı adına birer temsilci yer almıştı. Komisyonun görevi, Çerkes Oblastı’nı Kuban- Karadeniz Oblastı’ndan çıkarmak, sınır çizimi işini yerinde çözmek ve sonucu Rusya Merkez Yürütme Komitesi Prezidyumuna bildirmek idi.
Komisyonda Rusya Merkez Yürütme Komitesi (RMYK) üyesi Medvedev, Kuban-Karadeniz Oblastı yürütme komitesi temsilcisi Plehanov, Dağlı yürütme komitesi temsilcisi Navırz görevlendirilmişti. Komisyon belge ve materyalleri gözden geçirdi ve “Kuban Oblastı’ndaki siyasal sorunların çözümü için, Çerkeslerin yaşadığı yerleri içine alacak olan bir özerk oblast (il) kurulması gereklidir, bu gerek yerine getirildiğinde, Çerkeslerin yaşadığı yerlerin ekonomik ve kültürel yönlerden gelişmesi ve Çerkeslerin Sovyet iktidarına olan desteği daha da sağlamlaştırılmış olacaktır. Geleneksel (kapalı) ilişkileri nedeniyle, Çerkes köyleri, dışarıdan gelecek olan zararlı akımlara açık ve savunmasız durumdadırlar, sonuç olarak köyler bu tür akımlardan zarar görmektedirler. Yine de, Çerkesler, diğer Rusya halkları gibi, Sovyet iktidarına destek vermeyi sürdürüyorlar, Çerkeslerin Sovyetlere karşı geldikleri ya da beyazorducu (-Sovyet karşıtı-) güçlerle birlikte hareket ettikleri gibi bir olay da yaşanmamıştır”.
Dağlı yürütme komitesi başkanı Hahurate Şıhançerıye, Merkezi hükümete (Наркомнац), “Kuban oblastı Çerkeslerine özerklik verilmesi için aranacak ölçütler, Kafkasya’da yaşayan ve özerklik verilen diğer halklardan, örneğin Abhazlar, Acarlar, Kabartaylar ve Karaçaylar için aranan ölçütlerden daha geri ve daha düşük bir düzeyde değildir” diye yazmıştı başvuru yazısında.
Adıge Özerk Oblastı’nın kuruluşu, Rusya Merkez Yürütme Komitesi’nin 27 Temmuz 1922’de, Çerkes (Adıge) Özerk Oblastı kurulması kararını imzalaması ile kesinleşmiştir. Bu doğrultuda, Kuban- Karadeniz Oblastı'na bağlı üç okrug birimi (yönetim birimi), Kuban- Karadeniz Oblastı’ndan çıkarıldı, bunlar Krasnodar ve Maykop rayonlarından çıkarılan Psekups (Псэкъупсэ), Farz ve Şirvanski okrugları idiler. Birinci Çerkes Sovyetleri kongresi’nde il (vilayet; губерние) yetkilerini üstlenecek bir yürütme komitesi seçilmesi kararı da alındı. Çerkes (Adıge) Oblastı'nın merkezi, geçici olarak Krasnodar kenti olarak belirlendi.
Çerkes (Adıge) Özerk Oblastı, 1922 yılı 7- 10 Aralık günlerinde yapılan Adıgey Sovyetleri Birinci Kongresi ile kuruluşunu tamamladı. Toplantı Hakurınehable köyünde yapıldı. Kongreye 100 Adıge ve 39 Rus delege yanında, RKP (b) (Komünist parti) üyesi 21 temsilci de katıldı. Toplantıda yürütme komitesi üyeliği için 31 kişi seçildi, Hahurate Şıhançerıye de yürütme komitesi başkanlığına getirildi. Kongre’de Tüm Rusya Sovyetleri Kongresine (Советхэм я Всероссийскэ зэфэс) katılacak delegeler olarak, Hahurate Şıhançerıye, Sihu Seferbıy, Stepan Zayema ve Bjeşşo Aslanbeç seçildiler.
Adıgey Sovyetleri Kongresi’nde Adıgey’in sınırlarının çizilmesi için Rusya SFSC adına, Rusya Merkez Yürütme Komitesinden yetkili bir heyetin (комиссие) yöreye gönderilmesi de talep edildi. Sınır tesbit komisyonu tarafından çizilen sınır, 23 Mayıs 1923’te RSFSC ve Rusya Merkez Yürütme Komitesi onayından geçerek kesinleşti. Buna göre, Adıge Özerk Oblastı , 10 ile 30 verst (4) genişliğinde bir şerit biçiminde Kuban ve Laba ırmaklarının sol kıyıları boyunca uzanıyordu, yüzölçümü 2,660 km.kare, nüfusu 114,570 idi. Bu nüfus içinde Çerkesler % 44,52, Ruslar % 26,02, Ukraynalılar % 23,27, diğer halklardan kişilerin oranı da % 6,19 idi. 1923 yılından başlamak üzere, Adıgey, Rusya SFSC’nin Rusya Merkez Yürütme Komitesinde bir temsilcisi ile temsil edilmeye başlandı.
Adıgey'in yakın tarihteki büyüme süreci
1923’ü izleyen yıllarda Adıgey sınırlarında birkaç düzeltme ve değişiklik yapıldı. 1924’te Kuban- Karadeniz Oblastı kaldırılınca, Adıge Özerk Oblastı önce Kuzeybatı, ardından da Kuzey Kafkasya Krayı’na bağlandı. Ağustos 1924’te kaldırılan okrug (bucak) ve volostlar (daha küçük bucak) ile toplam 32 köy Sovyeti yerine, Adıgey’de 5 yeni rayon (ilçe yönetimi) birimi oluşturuldu: Cecehabl rayonu (merkezi Penejıkuay), Natırbıye rayonu (merkezi Natırbıy), Preobrajenski rayonu (merkezi Preobrajenski köyü), Tahtemıkoye rayonu (merkezi Tahtamukay) ve Hakurınehable rayonu (merkezi Hakurınehabl). Rusya Merkez Yürütme Komitesi Prezidyumu kararıyla 3 Ağustos 1928’de, Adıge (Çerkes) Özerk Oblastı adı kaldırıldı, yerine Adıge Özerk Oblastı (Адыгэ автоном хэку) adı kabul edildi. Adıge oblastına (yöresine) daha gerçekçi ve oturuşmuş bir yapı kazandırmak amacıyla, 10 Nisan 1936’da Rusya Merkez Yürütme Komitesi Prezidyumu kararıyla, başkenti olmak üzere Maykop kenti, Cece (Giaginski) rayonu ve Cece rayonuna bağlanan Maykop rayonunun Hanski köy Sovyeti arazisi Adıgey'e verildi. Tuapse ve Soçi rayonları içindeki Çerkes (Şapsığ) kırsal yerleşim birimleri (кой) Adıge Özerk Oblastı dışında kalmıştı. Adıge Özerk Bölgesi sınırları dışında bırakılmış olmaları üzerine (Şapsığ yerleşimleri, Adıge çoğunluğun bulunduğu Kuban - Laba yöresine uzaktı), Şapsığlar, 4 Eylül 1922’de Karadeniz kıyıları Şapsığları III. Kongresi’ni topladılar ve merkezi Tuapse kenti olan bir Şapsığ Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kurdular. 3 Eylül 1922’de Anapa kenti yakınındaki Suvorovo- Çerkesskiy (-Hatramtuk-) (5) köyü halkı bir toplantı yaptı ve yeni kurulmuş olan Adıge (Çerkes) Özerk Oblastı topraklarına göç etme kararı aldı. Karar Dağlı yürütme komitesi ile RKP (b) (Komünist parti) bürosuna sunuldu. Ancak merkez (üst yönetim) göç talebini olumlu karşılamadı, ama o köyde (-Hatramtuk'ta-) yaşayan Çerkesler Adıgey'deki Bjıhakoyaç’e köyüne geldiler. Çözüm gerektiren bunun gibi tartışmalı sorunlar, Hahurate Şıhançerıye ve Adıge (Çerkes) Özerk Ülkesi (oblastı) RKP (b) (parti) bürosu tarafından çözülmüştür. Adıgey’in ekonomik ve kültürel alanda yapılanması ve karşılaşılan sorunların çözülmeleri gibi konularında önder ve bilge bir kişi olan Hahurate Şıhançerıye'nin katkıları önemlidir. 1925 yılında ilk profesyonel Adıge okulu olan Adıge- Çerkes Öğretmen Teknik Okulu da, Hahurate Şıhançerıye’nin çabaları sonucu açılmıştı. Hahurate, ayrıca halka okuma yazma öğretme kampanyasını da açan kişidir. Adıgey’in gelişiminde bir dönüm noktası da sanayileşme ve kolektivizasyon (-kolhoz ve sovhozların kurulması-) olmuştur. O sıralar birçok kişi sosyalizmin kısa yoldan kurulabileceğini, sıkıntıların kısa bir sürede aşılacağını sanıyor ve o inançla devrime destek veriyor ve zorluklara katlanıyordu. Sosyalizmin umut verici yanı ise, öncü toplumsal ve ekonomik hizmetleri üstlenmekte olmasıydı. Bu alanda bir ilk olarak, Yablonovski beldesinde (poselk) ilk büyük sanayi tesisi olarak bir Adıge konserve fabrikası kuruldu. Hahurate Şıhançerıye’nin girişimiyle, Kuzey Kafkasya’daki ulusal oblastların ekonomik ve kültürel gelişimi konulu büyük bir program Sovyetler Birliği Komünist Partisi’nin Kuzey Kafkasya Kray Komitesi tarafından kabul edilmişti. Program kapsamlıydı. Kolektivizasyon alanında da hızlı bir ilerleme sağlanmıştı. 1930 yılında köylü ailelerinin yüzde 93’ü kolhozlara üye olmuş durumdaydı. Aynı oran Sovyetler Birliği'nin kalanında henüz yüzde 60’ı aşamamıştı. Hahurate Şıhançerıye 1922 yılından başlayarak Sovyetler Birliği Komünist partisi toplantılarına ve parti kongrelerine seçilmiş bir temsilci olarak katılmaktaydı, yaşadığı sürece birkaç kez Sovyetler Birliği Merkez Yürütme Komitesi toplantılarına katıldı, ayrıca Rusya SFSC Merkez Yürütme Komitesi üyeliğine seçildi, XVI. Sovyetler Birliği parti konferansına katıldı, Sovyetler Birliği Komünist partisinin XVI- XVII kongrelerine de delege olarak katılmıştı, partinin Kuzey Kafkasya ve Azak – Karadeniz Kray Komitelerinde ve Kray yürütme komitelerinde de üyeydi. Hahurate, Krasnodar, Novorossiysk, Kuban Oblastı (Пшызэ шъолъыр) ve Kuzey Kafkasya işçi ve aydınları tarafından tanınan ve sevilen biriydi. O denli yoğun bir çalışma ve yorulma, kuşkusuz insan sağlığını da olumsuz yönde etkileyecekti. Hahurate,1933 yılında ilk kalp krizini geçirdi. 1935 yılında, çok sıcak geçen yaz mevsimi boyunca durmadan yöreyi dolaşmak zorunda kaldı, bu da sağlığını olumsuz yönde etkiledi, Eylül ayında ikinci bir kalp krizi daha geçirdi. Hekimler onun Moskova’da tedavi edilmesi gerektiğine karar verdiler. Moskova’ya götürüldü, ancak sağlığında bir düzelme olmadı. Adıgey’in kurucu önderi Hahurate Şıhançerıye, 5 Ekim 1935’te Kremlin hastanesinde yaşama gözlerini yumdu. Tahsis edilen özel bir trenle ve askeri eskort eşliğinde, Sovyetler Birliği Hükümeti temsilcileri ile çalışma arkadaşlarının da katılımıyla, cenazesi Krasnodar’a getirilerek Adıge Öğretmen Teknik Okulu binasına kondu. Yol boyunca tren, Voronej ve Rostov na – Donu garlarında durmuş, kalabalıklar cenazeyi selâmlamış, onu tanıyanlar trene alınmıştı. Krasnodar kentindeki fabrika ve sanayi tesislerinin, Kuban Oblastı ile Adıgey’deki kolhoz ve sovhozlardan gelmiş olan kişilerden oluşan mahşeri bir kalabalık eşliğinde Hahurate Şıhançerıye’nin naaşı toprağa verildi. “Hahurate Şıhançerıye sadece Adıgey’de değil, Kuzey Kafkasya’da yaşayan Dağlı halkların da en önde gelen ve en devrimci olan bir bireyi idi” diye yazmışlardı A. A. Andreyev, A. İ. Mikoyan, S. M. Budennıy ve daha başkaları açılan taziye defterine. Daha sonra Hahurate Şıhançerıye’nin adı emekçi dostlarının ricaları üzerine, devlet organlarınca alınan kararlarla rayon (ilçe), köy, tesis, tarım kuruluşları ve benzeri bir çok yere verilmişti.
HAHURATE ŞIHANÇERIYE’NİN ANITI SORUNU 1936 yılı Nisan ayında Sovyetler Birliği Komünist partisi Adıgey Oblast Komitesi Bürosu ile Oblast yürütme komitesi prezidyumu tarafından alınan ortak bir kararla, Krasnodar kentinin Stalin meydanında Hahurate Şıhançerıye’nin heykelini dikmek için izin istendi, izin verilmesi için Sovyetler Birliği Komünist parti Merkez Komitesine, Sovyetler Birliği Hükümetine, Sovyetler Birliği Komünist partisinin Azak- Karadeniz Kray komitesine ve Kray yürütme komitesine yazılar yazılmıştı. Yazılarda Hahurate Şıhançerıye’nin devlete ve yurttaşlara olan hizmetleri anlatılıyordu. Ancak 1937 yılında Adıgey’in parti ve devlet yöneticilerine karşı kapsamlı bir temizlik harekâtı başlatıldı, bunun bir sonucu olarak girişim sonuçsuz kaldı (6). Sorun ikinci kez Sovyetler Birliği Komünist partisinin -1956 yılı- XX. Kongresi’nde ele alındı ve haksız yere suçlanmış ve cezalandırılmış olan kişilere saygınlıkları geri verildi. 1958 yılı Nisan ayında Sovyetler Birliği Komünist partisi Adıge Oblast komitesi birinci sekreteri İ. Çundıko, Ş.Hahurate adına bir heykel dikilmesi için Sovyetler Birliği Merkez Komitesi'ne bir yazı yazdı. Ancak yazı yanıtsız kaldı. Tek yapılan şey, 5 Kasım 1967’de Ş. Hahurate’nin bir büstünün, Afıpsıpe köyünde, onun adını taşıyan Pirinç İşleme Sovhozu’na dikilmesi oldu. Daha sonra, Hahurate’nin adı Maykop ve Krasnodar’daki bazı caddelere verildi. 1987 yılında partinin Adıge Oblast Komitesi'nin hizmet gördüğü Krasnodar’daki binaya da onun adını taşıyan bir plâket çakıldı. Biz, öylesine büyük bir kişiliğe, anısını yaşatacak ve ona yakışacak düzeyde değer verilmesi gerektiğini düşünüyoruz. Bu, bir vefa borcudur. Adıge Özerk Oblastı’nın 85’nci kuruluş yılında -2007’de- Adıgey’in Emekli Savcılar Kurulu, Adıgey’in başkenti Maykop’ta Hahurate Şıhançerıye’nin heykelinin dikilmesi için başvuruda bulundu. Bunun için Adıge Parlamentosu- Khase tarafından alınmış olan bir karar vardır, ancak karar hâlâ uygulanmış değil. Adıgey tarihinde özel bir yeri bulunan bir olay, Adıge Özerk Oblastı’nın kuruluşu, 2012 yılında 90’ıncı yılını doldurmuş olacak. 2013 yılı da Hahurate Şıhançerıye’nin 130. doğum yılı. Bu nedenle Adıgey’in bu özel kişisinin heykelinin Maykop’ta tren garı ile kent otogarı arasındaki meydana dikilmesi uygun olacaktır. Ayrıca Hahurate’nin seçkin yazılarının ve konuşmalarının yer aldığı bir anı kitabı da yayınlanmalıdır. Maykop caddelerinden birine bir Cumhuriyet adını vermek de yerinde olacaktır. Dr. AÇUMIJ Kazbek, Adıge tarihçi. Adıge maq, 10 Aralık 2011 Çeviri: Hapi Cevdet Yıldız Not: Yazı kısaltılarak alıntılanmıştır- Adıge maq. Tire içindeki açıklayıcı eklemeler ve yazı siyahlaştırmaları ise çevirmene aittir.-hcy Bilgi notları: (1)- Ölümünden iki yıl sonra, 1937’de, kendisini ve çalışma arkadaşlarını çekemeyen birileri tarafından Hahurate Şıhançerıy ve arkadaşları milliyetçi ve Stalin karşıtı olmakla suçlanmışlardı. 1937 temizliği sırasında çok sayıda kişi cezalandırılmıştı. Ancak 20 yıl sonra, 1956 yılında, partinin 20.Kongresinde alınan ilke kararı gereğince Stalin yönetimi kurbanları aklanmış, saygınlıkları iade edilmişti.- hcy. (2)- 22 Ocak 1905’te,St.Petersburg’da 100 bin işçi İmparator’a/ Çar’a bir dilekçe vermek üzere Saray’a doğru sakin ve barışçı bir yürüyüş yapmış, açılan acımasız toplu tüfekli ateş sonucu 1000’den çok kişi katledilmişti. Bu olay, Rusya tarihinde “Kanlı Pazar” adıyla yer almıştır. – hcy. (3)- Geçici Hükümet, Şubat 1917'de Çarlık rejimi devrildi ve Kerenski başkanlığında geçici bir hükümet kurulmuştu.- hcy. (4)- 1 verst 1 km'den biraz fazladır. (5)- Suvorovo- Çerkesskiy (-Hatramtuk-) köyü için bkz. 'Natuhayların İzinde', Cherkessia.net. (6)- 1937 temizliği çerçevesinde milliyetçi ve düzen karşıtı olmakla suçlananlar arasında ölü Hahurate Şıhançerıye de vardı ve hain olarak ilan edilmişti, o dönem suçlananların birçoğu düzmece yargılamalar sonucu idam edilmişlerdi. Sözgelişi, Adıgey’in Şevgen (Hakurınehabl) ilçesinden çok sayıda genç aydın ‘Türk casusu olmak ve Adıgey’i Türkiye’ye ilhak etmeye kalkışmak’ gibi trajikomik suçlama ve kararla enselerinden vurularak kurşuna dizilmişti. O sıralar Karadeniz kıyısına uzak bir iç yöre olan Adıgey’in toplam Adıge nüfusu 55 bin, kıyıya olan uzaklığı da 150 km idi.- hcy
Facebook 
Twitter 
Pinterest 
Linkedin 
Tumblr 
vk 
Odnoklassniki 
Reddit 
Whatsapp
Google Bookmarks
