BİR KÖYÜN TARİHİ

17 Kasım 2011 Uzak ya da yakın, -Nerede olursa olsun, Herkesin doğduğu, Büyüdüğü Bir yeri vardır. Hadeğal’e Asker Vakit, vakittir! Azgın, yabani bir atın koşuşturması gibi, zaman geçip gidiyor, günleri aylar, yılları yüzyıllar kovalıyor, insanoğlu durmadan ilerliyor, değişiyor ve dönüşüyor. Yaşam, durağan değil. Zaman, var gücüyle akıp gidiyor, ama insan için her bir dakikanın ayrı bir önemi ve değeri olmalı. Tanrı, yaşadıkları sürece iyi katkılarda bulunmaları için insanlara akıl verdi. Ancak aklın iyi ve doğru yolda kullanılmadığı, düşmanlıkların ve savaşların patlak verdiği, savaş ateşi içinde yüzyılların birikimi çok sayıda değerin yok olup gittiği dönemler de yaşanıyor. Ne denli acılı ve zorlu da olsa, akıllı, güçlü ve adil kişilerin, sonunda kazandıklarını biliyoruz. Bunu yeryüzü uygarlığının ulaşmış olduğu üstün başarı düzeyinden de anlayabiliriz. Her halk kendi tarihini öğrenmeye, kendi içinden çıkmış değerleri, ünlü kişileri tanımaya ve tanıtmaya çalışır, çok iyi bir şeydir bu. Bu sayede, ulusumuzun çok eski dönemlere ilişkin yaşamını, yetiştirdiği ünlü kişileri, yiğitleri ve anayurdu korumak için canları pahasına çarpışmış olan kahramanlarımızı tanıyor ve yaşamöykülerini öğreniyoruz. Ben de, bu gibi konularda bana anlatılmış olan bir anlatıyı size de aktarmak isterim. Mayıs 1864’te Rus-Kafkas Savaşı sona erdi. Şapsığ toprağı boşaldı. Çok sayıda insan savaşta telef oldu, sağ kalanlar İmparatorluk askerlerinin eline düşmemek için Türkiye’ye gittiler. Şahe Irmağı (1) vadisinde 70 köy bulunuyordu, savaş yüzünden hepsi ortadan kalktı. Kıtlık ve salgın hastalıklar Türkiye’ye giden Adıgeleri bekliyordu ve çok kişi kırıldı. Binlerce insan el toprağında can verdi. Ğoşo Yelemıze (Гъошъо Елэмызэ) Hakuç (Хьак1уцу) topluluğundandı. Yelemıze’nin eşi ve sekiz çocuğu, yerleştirildikleri Trabzon yakınındaki bir kampta can verdi. Yelemıze, o an anayurda dönmek üzere kendi kendine söz verdi. Onu durdurmak artık olanaksızdı. Ğoşo Yelemız Bir gün Yelemız ve kardeşi ĞoşoŞ’evelehu (Гъошъо Шъэолэхъу) hafif bir tekne (къошъо псынк1э) buldular, arkadaşlarına anayurda geri döneceklerini ve sürmekte olan anayurt savaşına katılacaklarını söylediler (2). “Anayurdu savunurken ölmek, el ülkesinde ölmekten yeğdir, daha iyidir”, diyorlardı. Bu iki kardeşe dayıları Huşt Ömer ile Huşt Kelemet de katıldı.Çok geçmeden Huşt Ömer önderliğindeki küçük kafile Soçi yakınlarına ulaştı. Huşt Ömer 1867 yılı geçirildi. Bu dört kişi, on yıl boyunca ormanda kaçak olarak dolaştı ve istilâcıların korkulu rüyası (kâbusu) oldu. Sonunda, 28 Ağustos 1874’te, Kabj Tlepşav (Къэбжь Лъэпшъау), Huşt Ömer ve yanındakilerle görüşmeyi ve onları barışa ikna etmeyi başardı. Kabj Tlepşav, Lesnoye köyünde (3) oluşturulan bir toplama kampındaki (резервацие; rezervasyon’daki) Adıgeler’in başkanı idi. Barışın sağlandığı haberi, 2 Kasım 1874 tarihli “Одесский вестник” (Odessa Gazetesi) adlı dergide yer aldı. Başardığı bu barış antlaşması nedeniyle, Kabj Tlepşav’a, ödül olarak çavuş rütbesi (урядник чиныр) ve gümüşten başarı (За усердие) madalyası, ayrıca Mihail (4) imzalı bir belge (Грамот;buyruk yazısı) verildi. Anlaşmaya göre, bu dört yiğit kişi, kendi seçecekleri bir yere serbestçe yerleşebileceklerdi. Huşt Kelemet Bu dört kişi, yerleşme yeri olarak şimdiki Şehekey(Шэхэк1эй) köyünün bulunduğu yeri seçti. Haberde bildirildiğine göre, bu dört kişi ile birlikte Kabj Tlepşav ile Kabj Tehaç da çocuklarını alıp toplama kampından ayrıldılar ve Şehekey'e yerleştiler. Ğoşo Ş’evelehu ile Ğoşo Yelemız de, kamptan Bıyamıze’yi alıp getirdiler. Kabj Tlepşav da Huşt Haç’ıyef’i Türklerden satın alıp beraberinde getirdi. Yerleşimciler ev ve bahçe sınırlarını çizerken, yanlarına biri geldi, bu gelen kişi, oradakilere, o yerde bir köy kurmalarına sevindiğini, uzun bir süreden beri böyle bir şeyi beklediğini, artık gözü arkada kalmadan yoluna devam edebileceğini, ne olursa olsun bu köyü terk etmemelerini ve güzelleştirmelerini söyledi. Ne denli ricada bulundularsa da, adamı yolundan döndüremediler. Adam Türkiye’ye gitti. Anlatıldığına göre, adamın adı Kışmay (5)(К1ыщмай) imiş. Köyün diğer adı Kışmay’ın (Rusça: Kiçmay) adamın adından kaldığı söylenir. Ardından köye Açumıj Ahmed, Kabj İslâm, Huşt Zavırbek ve Huşt Nekare, Açeu Alıytsuk (Ак1э1у Алыйц1ык1у), Gu;ju Ş’evay (Гугожъу Шъэуай) ve Koceberdıko Zabet de gelip yerleştiler. 1877’de Kabj Musa, köyün ilk bebeği olarak dünyaya gözlerini açtı. O tarihten bu yana köy gelişti ve güzelleşti (6). Herhangi bir bireyin kendine özgü bir dili yoktur. Birey, ulusun dilini konuşur; bireyin kendi oluşturduğu bir geleneği de olmaz, gelenek de ulusundur. Dilini ve geleneğini kullandığın ve ona göre yetiştiğin ulusuna saygı duymak ve değer vermek, başta gelen insan özelliğidir: Kendin için iyilik istiyorsan, ulusun için de istemelisin, iyilik yaparsan, ulusun için yapmış olursun. Kötülük yaparsan, kötülüğü ulusuna sayarlar. Bu sözleri köyümde doğmuş olan ve adları saygıyla anılan kişiler için söylüyorum. Açumıj Aydemir, Şehekey köyü doğumlu. Köy okulunu bitirince öğretmen enstitüsüne kaydoldu. Enstitüyü bitirince Hacıko köyünde (7) öğretmenlik yaptı. İkinci Dünya Savaşı’ına katıldı. Günün birinde gösterdiği bir yiğitlik nedeniyle, ona Sovyetler Birliği Kahramanı ünvanı verildi. Köyümüz öğretmeni Kabj Aydemir, Açumıj Aydemir üzerine bir şiir yazdı. Size okumak isterdim. Şiir bakır levha üzerine yazılı, resmi de üzerinde, Okul bahçesinde. Açumıj Aydemir, çelik elbiseleri içinde öğrencilerin arasında duruyor. Sözünü edeceğim ikinci kişi Neğuç Ş’evefıj oğlu Neğuç Şaban’dır. 1921 yılında Şehekey’de doğdu. 1941’de Rostov Tarım Meslek Okulu’nu (кооперативный техникум) bitirdi. Yaralanıncaya değin cephede çarpıştı. 1943’te ağır yaralı olarak köye döndü. İyileşince Şehape’de (8) öğretmenliğe başladı. 1945’te Şehekey köyü ilkokulu müdürü oldu ve 1988 yılına değin o görevi sürdürdü. Görevi kapsamında, okulu, önce yedi yıllık, ardından da sekiz yıllık okula (ortaokula) dönüştürmeyi başardı. Bugün, okul bahçesinde Açumıj Aydemir’in anıtı dışında, Neğuç Şaban’ın adı yazılı bakır levha da duvara çakılı. Köyde Huşt Kaspolet’i tanımayan tek bir kişi bile yoktur. Kaspolet, savaşa katılmış olan biri değil, ama iyiliği, ileri görüşü, yetenekleri ve çalışkanlığı ile tanınmış biri. Köyümüze bir bayırdan (yokuştan) çıkılarak giriliyor ve yine aynı bayırdan çıkılıyor. İkinci Dünya Savaşı boyunca köylüler savaşa giden çocuklarını bu bayıra değin uğurluyorlardı. Uğurlanıp da geri dönmeyen askerler adına Kaspolet, kendi kendine bir anıt yapımına başlıyor. Kendi elleriyle bayır yerine dikeceği anıtın üzerinde yer alacak resimlerin maketlerini hazırlıyor. Silâhı meşe yaprakları ile çevreliyor, sarıyor. Uygun bir yer seçimi de yapıyor. Yüksek bir yerden bakıldığında, meyve ağaçlarının yaprakları arasından köyümüzün evleri görünür. Köyün bir yanından, gümüş bir kemer gibi, güneşe karşı parıldayarak Şahe Irmağı akar. İnsanoğlu sürekli bir gelişim içindedir, ileriye doğru adımlar atar. Ulusların öncü kişileri, ulusunun en önünde yürür, kendi uluslarını daha iyi günlere taşımak için mücadele eder, başarı için yeni yollar ararlar. Bugün ben burada, ulusumuzun bilge ve başkaları için örnek olacak kişilerinden söz ediyorum. Bizim saygı duyduğumuz ve andığımız değerlerimiz işte böylesine seçkin olan kimselerdir. Biz öğrenciler için böyle kişilikler, her zaman için birer rehber ve önder olmuşlardır. Nıbe Zayır,10’uncu sınıf öğrencisi. Adıgi.Ru,11 Ekim 2011 Çeviri: Hapi Cevdet Yıldız Bilgi notları : (1)- Şahe Irmağı – (Adıgece: Şeh / ‘Шэx’;Rusça: Şahe / Шахе), Soçi’nin kuzeybatısında Karadeniz’e dökülen bir ırmak, denize döküldüğü yerde ‘;lovinka’ (Adıgece :‘Şekhape’ `Шэхапэ`) köyü, 7 km içeride de Şehekey köyü bulunur. -hcy (2)- 1864’te Şapsığlar ve diğer Adıgeler savaşa son vermişlerdi ve Türkiye’ye göç ediyorlardı. Ancak, dağlarda umutsuz direnişler de sürüyordu. Direnişi, Rusların dayatmasını (sürgün kararını) kabul etmeyen küçücük Hakuç topluluğu(kabilesi) sürdürüyordu. Daha çok bilgi için Bkz. ‘Hakuç’– Vikipedi. (3)- Lesnoye köyü (Лесное)– Bugünkü Soçi’nin Adlerkentsel ilçesinde, Psaho Irmağı(Rusça: Псахо) aşağı kısmında bir köy. 1872’de Lesnoye’ye yakın Leşu(Лэшьу) köyünde 59 Adıge (Çerkes) ailesi (200’den fazla kişi) bulunuyordu. Köy nüfusu 1876’da, Soçi’nin kuzeybatısındaki Şahe Irmağıvadisindeki Şekeyışho(Bolşoy Kiçmay) köyüne taşındı. Bkz. ‘Лесное’ – Википедия. (4)- Mihail, - Kafkasya genel valisi ve İmparator II.Aleksandr’ın kardeşi ve o zamanki Veliaht PrensMihail Nikolayeviç’tir (Nikola oğlu Mihail). 'Tarihte Kafkasya'yazarı General İsmail Berkok, bu kişiyi Fransızca söylenişiyle 'Grandük Mişel' adıyla yazmıştır. Grandük, büyük prens (veliaht prens) anlamına gelir. Veliaht Prens, Genel Vali ve Kafkasya Orduları Başkomutanı olarak Mihail Nikolayeviç 21 Mayıs 1864’te Soçi yakınındaki Kbaada Yaylasında (Adıgece: 'Atkuac'köyünde; şimdiki ‘Krasnaya Polyana’da) dini ayin ve zafer töreni yaptıran, İmparator II.Aleksandr’ın emri gereği, Çerkes Soykırım ve Sürgünü programını uygulatan kişidir. Büstü Adıgey Pobeda’dadır. Şu sıralar, Soçi’deki Krasnaya Polyana beldesinde 2014 Kış Olimpiyatlarıyapılması hazırlık çalışmaları sürmektedir. – hcy. (5) – Kışmay(К1ышмай; Rusça: Kiçmay), Şehekeyköyünün diğer adı. Bu yerde üç köy bulunuyor: Şehekeyışho (Шэхэк1эишху) / Büyük Şehekey, Rusça adı: Bolşoy Kiçmay; Şehekeytsuk (Шэхэк1эйц1ык1y ) / Küçük Şehekey, Rusça adı: Malıy Kiçmay; Ahıntam. ‘Ahıntam’ (Ахынтам) – ‘Ahın Sırtı’. Ahın, Adıge mitolojisinde büyükbaş hayvanların koruyucu tanrısıdır ve ormanda yaşadığına inanılırdı. Daha çok bilgi için Bkz. 'Şahe'-Vikipedi.- hcy (6)- Şehekeygelişti ve zamanla bu yörede üç köy oluştu: 1. Büyük Şehekey / Şehekeyışho, 500 üzeri nüfuslu, 2. Küçük Şehekey / Şehekeytsuk, 3. Ahıntam. - hcy. (7) – Hacıko,daha kuzeybatıda Aşe Irmağı vadisinde bir köy. Birkaç yıl önce, Şapsığ yöresinde, programında Adıgece dersi de bulunan 14 köy okulu vardı. Ancak birkaç yıl önce, bu 14 okulun 11’inden Adıgece dersler kaldırıldı. Geçtiğimiz yıl, haftada 1 ya da 2 ders saati biçiminde Adıgece okutan 3 köy okulu kalmıştı: Şehekeyışho, Hacıkove Tuapse'nin kuzeybatısında Aguy-Şapsığ okulları. Daha çok bilgi için Bkz. ‘Nartların Ateşi Sönmüyor’,internet. – hcy. (8)- Şehape, ;lovinkaköyünün (beldesinin) Adıgece adı. Bir tatil ve kaplıca beldesi olan Şehapegiderek bir Adıge-Şapsığ köyüne dönüşmüştür. - hcy