Çerkes Halkı Hiçbir Zaman Osmanlının Tebaası Olmadı

Çerkesler kendilerini hiçbir zaman Türk Sultanının tebaası olarak görmediler.

( Ruslar ) Anapa'yı üç kez aldılar, üç kez barış anlaşmaları uyarınca Türkiye'ye geri verdiler - ve sonunda dördüncü kez, Paskeviç'in 1829'daki muhteşem kampanyasından sonra nihayet Rusya'nın oldu ve onunla birlikte Türkiye de teslim olmak zorunda kaldı.

Trans-Kuban'ın tamamı ve Kuban'ın ağzından Abhazya sınırına kadar tüm Karadeniz kıyısı...

Ancak Çerkesler bu kararı tanımadılar. Bir defasında Şapsığ halkının ileri gelenlerini bir araya toplayan bir Rus general, Sultan'ın fermanını okuyup Çerkes halkını gönüllü olarak teslim olmaya ikna etmeye çalışınca, bu büyüklerden biri şöyle cevap verdi:

"Beyanınızı dinledik. Ama şunu bilin: Türk hükümeti ülkemizi hiçbir zaman silahlarla fethetmedi, hazineleriyle de satın almadı. Biz ondan bağımsızdık. Sultan kendisine hiç ait olmayan bir şeyden nasıl vazgeçebilir? Bunu yapmaya ne hakkı ne de gücü vardı. Bunu size bir örnekle açıklayacağım. Bakın, özgür bir kuş çalıların arasından öyle neşeyle uçuyor ki: 'işte onu size veriyorum, alabiliyorsanız alın!”

(Bjeduğ Prens Hajıhomuko'nun yayınlanmamış notlarına göre)...