ÇERKES KIYAFETİNİN TARİHİ HİKAYESİ III - Адыгэ шъуашэм итхыд

- Düşmanın şüphelenmemesi için bazı evler ve savaşamayacak olanları geride bırakacağız. Gücüne güvenenler peşime takılsın - dedi Kahir. İhtiyar paltosunu üstüne örtünce tepe yamacındaki görüntüsü kayboldu. Göz önünden kaybetmeden insanlar ihtiyarın peşine takıldılar. Mağara girişi çok dardı. Eğilip bükülerek, taşların arasından gurup dağda kayboldu. El ele tutuşarak karanlıkta epey yol katettiler. Kahir'in yaşadığı mağaraya geldiklerinde dağdaki aydınlık kaybolmaya başlamıştı. Geceyi burada geçirdiler. Yemek yediler. Kahir gelenlere kıyafetler giydirdi, silahlar da verdi. - Taşa yapıştırıyor kendisini - diyorlardı, asayla taşa dokunarak. Kamalar ellerine ağır geliyordu, çok keskindi, hayretle elden ele dolaştırıyorlardı, kıyafetleri inceliyorlardı. Giyinip kuşandıktan sonra birbirlerine gururla, hayretle bakıyorlardı. Görünüşlerine seviniyorlardı. Kahir; “Beyaz kıyafet gün için uygun, siyah ise geceye. Şimdi  zifiri karanlık, onun için siyahları giydik. Onikili  hazır(fişeklik)larda  oniki fişek var, ok torbalarımız da boş değil. Yeterli kişiye yetecek olanağımız var. Kuş da yuvasında kahramandır. Tha(tanrı) bizimle, yiğitlikten de geri kalmayız, bekleyen aileleri de unutmayın.” Dedi. Kahir, sevinen gurubu gizli yola götürdü. Büyük taş yığınlarının kenarından kendilerini gizleyerek, ses çıkarmadan insanlar köye indiler. Birden bire düşmana saldırarak bir kişi bırakmadan yok ettiler. Köye girip yakınlarını topladılar. Yerleşim yerinden canlanma sesleri duyuluyordu, insanlar birbirlerini taşıyor, konuşuyorlardı. Malları topluyorlardı. Düşmandan ele geçirdiklerini paylaşıyorlardı. Herkes işine bakıyordu ... - Kahir, Kahir! Neredesin? - vadide ses yankılanarak geri geldi. -Haydi! Çabuk bulun! - diye köydekiler biribirine bağırıp durdular. İnsanlar telaşlandı, köyü dolaştılar. Kahir kendi kendine ihtiyar dağına giden yola çıkmış, sabahın bulutlarının arasında görünür görünmez şekilde, asasına yaslanarak, üzerindeki Cıye'nin eteğini çekerek, acele etmeden çıkıyordu. Bir gurup genç koşturup yetiştiler, kaldırıp omuzlarda değiştirerek geri getirdiler. Köy anlamıştı, girdikleri dönemde insanların yaşlılara ihtiyaçlarının olduğunu, yaşlılarla gençlerin yaşamlarının kopartılmaması gerektiğini… O bilge adam; “İnsanın mülkünü elinden alabilir, kendin için çalıştırabilirsin; ancak zekasını, bilgisini elinden alamazsın. Onlara değer vermeni hak ettiler. Fiziki güçle üstünlük sağladıysan kaybeder, akılla üstünlük sağladıysan kazanırsın. Yaşam yolundaki insan farklı düşüncelere sahiptir, onları değerlendirmekde iyi şeyler vardır. Yaşlı ağaç dururken genç ağaç işliyor. Gündüzün geceye döndüğü gibi, bizim de belirlenmiş geleneklerimizden, şaşmamamız lazım. Derdi. Köyün büyükleri bir araya gelerek karar alabilecek, sorulara cevap ve direktif verebilecek bir gurup oluşturdular. Khaseyi kurdular. Kahir'i başkan yaptılar. Yaşlı adam, entelektüel, dürüst, söyledikleriyle etkileyiciydi. Eskiler geçmişin izlerini yazılmamış destan gibi yaşatarak, önlerine çıkan her sorunu onunla hallediyorlardı. Kahir'in ilk direktifiyle, Çerkes kıyafetini giymeyenler, toplantı sorumluları, işi gözden geçirmeyi bırak toplantıya gelemez, katılamazlardı. Sonra da ulusal sorunları hallederken de kıyafetlerin beyaz olması gerekiyordu. Buna çok önem veriyordu o yaşlı adam. ''Dış görünüşüyle, yüreğiyle temiz, kıyafetlerde beyaz, lekesiz. Bütün bunları insanların gözünün önünde belirlememiz lazım.''Diyordu. Onun samimiyetine inandıklarından, Çerkes Kıyafeti taşımayan insanlara danışmıyorlardı, söylediklerine de inanmıyorlardı. Birisi bir şey anlattığında, o anlattığı konuda ikileme düştüklerinde, insanlar ona soruyorlardı. “Onu sana anlatan Çerkes kıyafeti taşıyor muydu?” İşte bu şekilde Çerkeslerin kurduğu Khasede alınan kararlar bugün yaşattığımız gelenek-göreneklerimizin başlangıcıdır. Ulusal bilince sahip olan toplumun kıyafetini elinden alamazsın. Kıyafetimiz yaşam biçimimizden çıktı. Ona imrenecekler, kapışmaya başlayacaklar; ama kıyafete sahip olması gereken biziz, taşıması gereken biziz. İşte o zamanlardan beri Çerkes(Adıge)lerin kıyafeti de, meclisi de oldu. Yaşlıları dağlardan atmadan, değer vererek, saygı duyarak, danışılacak değerlerimiz olarak korudular. Ghuchelh Nurbiy   Kaynak: ADIGE MAK Çeviri: ÇH-Haber Merkezi

*****

07.04.2016

Адыгэ шъуашэм итхыд

— Пыим гуцаф ымышIынэу унагъохэмрэ амал зимыIэхэмрэ къэтэгъанэх. КъарыукIэ зыщыгугъыжьыхэрэр сауж къерэхьэх, — ыIуагъ Къахьирэ. ЛIыжъым кIакIор зызытыре­убгъожьым, зыкIэрыт къу­шъхьэ чIыпцIэм ышъо хэкIодагъ. Нэ­плъэгъум рамыгъэкIэу цIыфхэр псынкIэу лIыжъым ыуж ихьа­гъэх. ГъочIэгъ ихьапIэр бгъузагъэ. Зауфэмэ, заукъончмэ, мы­жъомэ адэпшыхэзэ, купыр къушъхьэм хэкIодагъ. АIапэхэр зэрэIыгъхэу шIункIым хэтхэу бэрэ кIуагъэх. Къахьир зыщы­псэущтыгъэ гъочIэгъым къызы­нэсыхэм, къушъхьэ ­шыгум нэ­фыр щыкIосэжьыщтыгъ. Мыщ чэщыр щырахыгъ. Шхагъэх. За­гъэпсэфыгъ. Къахьирэ купыр шъуашэкIэ къыфэпагъ, Iашэхэри къаритыгъэх. — Мыжъом зыхегъапкIэ, — аIощтыгъ, пчыпыджын цыпэмкIэ сыным еуIухэзэ. — Къамэм Iапшъэр ­рещэхы, ыцэ IэбжъэнакIэм хэтIысхьэ, — аIозэ Iашэхэр агъэшIагъохэу зэIэпахыщтыгъэх, шъуашэхэр зэ­паплъыхьэщтыгъэх. Зэ­плъы­жьы­щтыгъэх. Теплъэу яIэ хъу­гъэм ыгъэгушхощтыгъэх. — Шъо­шэ фыжьыр мафэм тегъэ­псыхьагъ, шIуцIэр — чэщым, — ыIуагъ Къахьирэ. — ­Джыри мэ­захэ, ары шIуцIэхэр зы­кIы­зыщытлъагъэхэр. Хьазыр пшIы­­кIутIумэ щэ пшIыкIутIу арылъ, ти­щэбзалъэхэри нэкIы­хэп. Хэти нэбгырэ ­пчъагъэмэ афырикъу­нэу амал тиI. Бзыу­ри ина­бгъо щылIыблан. Тхьэри тигъу­сэ, лIыгъэми тыкъыбгынэнэп, унагъоу къытажэхэрэри зыщышъумыгъэгъупшэх, — ыгъэ­гушхохэу купыр лъэгъо шъэ­фым Къахьир тырищагъ. Мыжъо сынышхомэ къапи­дзырэ ныбжьыкъу кIыхьэмэ за­хагъэкIуадэзэ, макъэ амыгъэIоу цIыфхэр къушъхьэм ехы­гъэх. ОшIэ-дэмышIэу пыим тебанэхи зы нэбгырэ аIэкIэмы­кIыжьэу аукIыгъэх. Къуаджэм дэхьажьхи ягупсэхэр аугъоижьыгъэх. ПсэупIэм ыпсэ къы­пагъэкIэжьэу макъэхэр къэIу­щтыгъэх, цIыфхэр зечъэщтыгъэх, зэджэжьыщтыгъэх. Мылъкур аугъоижьыщтыгъ. Пыим къы­тырахыгъэр зэфагощыжьы­щтыгъэ. Шъхьаджи иIоф зэрифэщтыгъ… — Къахьир, Къахьир! Тыдэ ущыI? — кIэим дэт пщэсыр джэрпэджэжьэу а макъэм къыпэджэжьыгъ. — Мардж! Псын­кIэу къэжъугъотыжь! — къуа­джэм дэсхэр зэрэгъэкууа­гъэх. ЦIыфхэр гуIагъэх, къуаджэр къызэпачъыхьагъ. Ежь Къа­хьирэ жъымэ якъушъхьэ екIурэ лъагъом техьажьыгъэу, пчэдыжь пщэсым къыхэщышъо-къыхэмыщышъоу, цыеу щыгъым ыкIэ зэ­рищэу пчыпыджыным зыты­ригъакIэзэ, мыгузажъоу дэкIое­жьыщтыгъ. НыбжьыкIэ заулэ ечъажьэхи, кIахьэхи къаIэти, тамэм тесэу зэIэ­па­хы­зэ къырахьыхыжьыгъ. Къуа­джэм къы­гурыIуагъ, зыхэхьэ­гъэхэ лъэ­хъаным цIыфмэ жъыхэри зэ­рящыкIагъэр, жъымрэ кIэмрэ ягъэшIэ цыпэхэр зэпыпчы зэрэмыхъущтыр. — Мылъкур цIыфым тепхы­ни чыракIо пшIын олъэкIы, ау акъылыри шIэныгъэри тепхынхэ плъэкIыщтэп. Ахэмэ уасэ афэ­пшIыныр къалэжьыгъ. КIуа­чIэкIэ ебгъэуцуалIэрэр къыпте­кIуагъэкIэ лъытэ, ау акъылкIэ ебгъэуцолIагъэмэ, джащ уте­кIуагъ. ГъэшIэ гъогу зыкIугъэ цIыфым гупшысэ зэфэшъхьафхэр IэкIэлъых. Ахэр бгъэпсэо­лъэным шIогъэшхо хэлъ. Чъыгы­жъыр щытэу чъыгыкIэр ­ебэ­джы. Нэфыр шIункIым кIэлъыкIоу зэрэзэблихъоу, тэри хэбзэ гъэнэфагъэ тыдэмыхэу тхэлъын фае, — ыIощтыгъ лIыжъ Iушым. Нахьыжъэу къуаджэм дэсхэр зэрэугъоихи, унэшъошIхэу, упчIэжьэгъухэу куп агъэнэфагъ — Хасэ зэхащагъэ. Къахьирэ пащэу агъэнэфагъ. ЛIыжъ Iушэу, зафэу, ипсалъэ зыкъы­пхишIэу ар къычIэкIыгъ. Жъымэ гъэшIэ гъогоу къакIугъэм илъэуянэхэр, мытхыгъэ гъэсэпэтхыдэхэу агъэпсэуалъэхэзэ, къэтэджырэ Iофыгъохэр зэхафыщтыгъэх. Къахьир апэрэ унашъоу къышIыгъэм диштэу, адыгэ шъуашэр ащымыгъэу, ­Хасэм хэтхэр Iофым хэплъэн­хэр хэгъэкIи, зэхэсыгъом къэ­кIонхэ, къычIэхьанхэ фитыгъэ­хэп. ЕтIани лъэпкъ Iофхэр зэхафыхэ зыщыхъурэм, шъуашэр фыжьын фэягъэ. Ащ мэхьанэ­шхо ритыщтыгъ ежь пащэм. «Гу­ри кIышъори къабзэхэу, шъуа­шэри фыжьэу, бжьыгъэ ­хэмыхьэу, а пстэури нэрылъэгъоу цIыфмэ алъэгъузэ тиIофхэр зэхэтфынхэ фае» ыIощтыгъ. Шъыпкъагъэу ахилъхьа­гъэм къыхэкIэу, адыгэ шъуашэ зыщымыгъым кIохэу цIыф­хэр еупчIыжьыщтыгъэхэп, ыIо­рэри аштэщтыгъэп. Зыгорэм иIуагъэ еджэнджэшхэ зыхъукIэ, къуаджэм дэсхэр еупчIыжьы­щтыгъэх «ар къыозыIуагъэм адыгэ шъуашэ щыгъыгъа?» аIо­ти. Джащ тетэу апэрэ унэшъошI Хасэу адыгэмэ захащагъэм непэ зетхьэрэ шэн-хабзэхэри къыдежьагъэх. ШIэжь гъэнэфагъэ зиIэ лъэпкъым ишъуашэ IэкIэпхын плъэ­кIыщтэп. Тэ тишъуашэ тищыIэ­кIэ-псэукIэ къыхэкIыгъ. Ащ къе­нэцIыщтыр бэ, зэтырахэу къаублэщт, ау шъуашэр зыIыгъын фаер тэры. Зезыхьанэу зытефэрэр тэры! Джащ къыщегъэжьагъэу адыгэ­мэ шъуаши хаси яIэ хъу­гъэ. Жъыхэри къушъхьэм рамыдзыхыжьыхэу, агъашIохэу, алъытэхэу, упчIэжьэгъухэу къа­гъэнэжьыгъэх. ГъукIэлI Нурбый. 2016-рэ илъэс. АДЫГЭ МАКЪ