ÇERKES TARİHİ VE ÇEŞİTLİ GÖRÜŞLER

Topraklarında öğrendiğin şeylere değer de veriyorsun. Bilim adamlarının belirttiğine göre Çerkesler (Adıgeler) çok eski ve  derin köklere sahip uluslardanlar. Atalarımız bizlere yazılı ardıl bırakmadılarsa da farklı dönemlerde başka ülkelerden gelip topraklarımızda gezen seyyahların ulusumuza dair yazdıkları tarihimizi aydınlatıyor. En ilgi çekici olanlar arasında tarihçi Herodot’un yazdıkları yer alıyor. Onun eserinde Skiflere dair pek çok şey var. Onların kültürü yüce, ilgi çekici bu yüzden herhangi bir dayanakları olmamasına rağmen  pek çok ulus bu kültürü  sahipleniyor. Rum yazıtlarında eskiden Avrasyada yaşayan halklardan bazılarını Skif, Sak, Kax gibi isimlerle andıklarını görüyoruz. Bunlar Çerkesçe (Adıgabze) izlenimi veren niteliklerdeler ЦIыф, сакъ, кIахэ. Rumlar Karadenizi aştıklarında ilk olarak Mıut’e (meot) lerle — antik çağ Adıgeleri ile karşılaşıyorlardı. Örneğin Natuhayeler (Eski çerkes yurdunun batısında yaşıyorlardı) sahilde gemi yaklaştığında ‘цIыфых, исхэр цIыфых — insanlar, içindekiler insanlar’ diyorlardı. Rumların ilk duydukları sözcük ‘цIыф — insan’ dı, dillerinde  ЦI- ts’ı sesi yer almadığından yazılarında Skif diye buna yer veriyorlardı. Nart destanları üzerine uzun yıllar çalışmalar yapan ünlü  bilim adamımız Hadağatle Asker eserlerinde kesinlikle Skif  kelimesinin çerkesçedeki Ts’ıf  kelimesinin karşılığı olduğunu belirtiyor. Anlaşıldığı üzere  Skif diye tanımlanarak tarihte yer alanların büyük çoğunluğu soydaşımız, antik dönem Adıgeleri  (Çerkesleri)  diyebiliriz. Rusya bilimadamları Skiflerin en yaygın yaşadığı bölge olarak Uzeju (Azov) ve Karadeniz sahilinden Pşıze (Kuban) nehri ile Dinyeper nehri arasındaki bölgeyi belirtiyorlar. Anlaşıldığı üzere Skiflerin yayıldığı alan kadim çerkes  toprakları, buralarda onlarla karşılaşıldığı yazılıyor fakat tüm anlatılan olaylarla Adıgelerin ilişkisi olduğunu — ilintili olduklarını hiç dile getirmiyorlar, ilginç değil mi? Vulape Höyüğünü kazdıran profösör A.M. Leskov uzun yıllar boyunca Ukrayna’nın güneyi ve Kırım’da arkeolojik pek çok anıtı da inceletti. Onun belirttiğine göre Skif Kralları Kırım’da değil Kuzey Kafkasyanın batısında yaşarlardı. Doğruyu dile getiren bilimadamlarının sayısı azsa da, Skiflerle alakalı yazılanların cereyan ettiği yer bizim taraflarımız, kazılan en zengin kral mezarları da hep tarihi çerkes (Adıge) topraklarındalar. Arkeologlar, Herodotun Skiflerin gerçekleştirdiği yaptığı şeyler diye andıklarından bazılarının gerçekeleştirildiği yerlerin Adıgey ve Vulape’de olduğunu belirlediler. Skiflerin İsimleri Üç skif kardeşin babaları Targitay, kendileri Lipoksay, Arpoksay, Kolaksay. Kardeşlerin en ufağı Kolaksay. Tarihte bu üç kardeşin üç krallığı paylaştığı yazılı. İnsan bu isimleri yazıldığı gibi söylerken dahi Çerkes söylemi olduğunu sanmadan edemiyor, Çerkesçe kelimelermiş  gibi duyuyoruz. Skiflerin kelimelerinin esas söyleniş şekillerini, anlamlarını gerçek bir başlangıç noktası alarak, gerçekte olduğu şekli ile aydınlatmamızın çok zor olduğunu da kavrıyoruz. Bize günümüzde ulaşanlar eski rumların bu kelimeleri, söylenişlerini kendi dilleri ile yapıp yazdıklarından ibaretler, bu değişim yadsınamaz. Çerkesçe ve Rusça alfabelerinde de birbirlerine benzemeyen sesler var. Günümüz Rusçası ile Çerkescesi de aynı şekilde. Örneğin Çerkesçe soyisimleri Rusça söylenişleri ile yazıldığında aralarında bazılarında onların Çerkesçe olduğunu bile sanmamızı zorlaştıran değişiklikler oluşuyor. Bu yüzden aynı şekilde eskiden Rumlarda bizim kelimelerimizi kendilerinin dilinde ellerinden geldiği şekilde yazdılar. Bizlerse  bugün o kelimelerin bir de Rusçaya çevrilmişlerinden onları inceliyoruz, bir kaç  dile çevrilmiş kelimelerden bir ipucu elde etmek ise çok zor. Dilbilimcilerimiz arasından bu konuda hassasiyet duyup, yaklaşıp antik yazıtlardaki kelimeleri irdeleyen birleri çıksaydı iyiydi. Yukarıda saydığımız isimlerde hemen kavrayabildiğimiz, Çerkes isimlerinde çok rastladığımız ‘ay, yey, ey’ sonekleri. Bu son eke dilbilimcilerin verdiği anlam, birisine ait olduğu (зыгорэм ий), ismi taşıyana ait olduğudur. Örneğin günümüze kadar ulaşmış eski çerkes isimlerinden Wunay, Setenay, Khesey, Çesey, Bağırsey de olduğu gibi. Benzer şekilde dayanak olarak ele alınabilecek başka bir örnek ise, eski çerkes özel isimleri ile  günümüz çerkes özel isimleridir; Netay,  Tletenay, Şevay, Susay, ;şevunay, Hatikuay, Hakunay, Askelay, Mamrıkuay, Yecerkuay ve benzeri pek çoğu. Skiflerin isimleri de bu şekilde bitmiyor mu? Lipoksay— Bu ismi çerkes isimlerinden Tlıpeşav, Tlape, Tlap’e, Tl’ıpakokhu, Tl’ıpts’e ile kıyaslayın.      Arpoksay- Bu ismi Çerkes isimlerinden Ap, Apakha, Apıç, Arihmet, Artağ, Arıvan, ‘Erade, ‘Erudan, ‘Erışo ile kıyaslayın. Kolaksay — Bu ismi Çerkes isimlerinden Kol, Kolevos, Koles, Kholıkhu, Kholesıkhu ile kıyaslayın. Arkeolog TEVU Aslan Devamı gelecek. Çeviri; AÇUMIJ Hilmi   Kaynak: ADIGE MAK