ÇERKES ULUSUNUN BAYRAĞI ÜZERİNE… ÇERKES BAYRAĞI GÜNÜ 25 NİSAN- АДЫГЭ НЫПЫМ И МАХУЭ 25-ГЪАТХЭКУМ

Çerkes ulusunun bayrağı üzerine. Bayrağımız uzun bir zamandır halkımızı temsil eden bir sembol olmuş Çerkes halkıyla özdeşleşmiştir. Bayrak bir ülkeyi temsil etmekle birlikte, o ülkede yaşayan bayrağına saygı duyan ona değer veren herkesi temsil eder. Bu günlere gelene kadar verilen emekler, harcanan zamanlar, verilen canlar, halkın çektiği sıkıntılar ve kahramanlıklardır bayrağı değerli kılan... Halkın yüzüdür bayrak, ve yeryüzünde o halkın yaşam alanını akla getirmekle birlikte o halkın özgürlük mücadelesini hatırlatan bir semboldür. Bayrağın ilk kullanımı tam olarak bayrak olmasa da eski Çin'e dayandığı söylenir, öncelikli amacı savaşta iki ordunun birbirinden ayıran farklı renkli kumaşların uzunca sopalarla bağlanılması suretiyle ayırt etme aracı olarak kullanılmıştır. Çerkeslerde de savaşlarda bayrak bulundurulur ve daima en yüksekte tutulur asla yere doğru indirilmezdi. Çerkes = Adige bayrağında bulunan oniki yıldız ve üç ok Sind Krallığından gelmektedir, gümüş paralarda bu sembole rastlanmaktadır. Bu günümüzde Çerkes=Adige halkını bir araya getiren bayrağımızın meydana çıkışıdır. Tam olarak kabulu ise Kalabatokua Şupa; ( Къалаубатэкъуэ Шупагуэ) tarafından 1807 yılında toplanan halk meclisine bu bayrağın kullanılması teklif edilmiş, süregelen Rus - Çerkes savaşında bulunan halkı kapsayıcı bu teklif sevinçle karşılanmış ve kabul görmüştür. Çerkes Bayrağı Kalabatokua Şupa; (Къалаубатэкъуэ Шупагуэ) nun' da akrabası olan ve o yıllarda İstanbul'da yaşayan Sind Krallığı hakkında tarihi bilgisi yüksek bir hanım ile birlikte çalışmaları sonrasında hazırlanmıştır ve bizzat o hanım tarafından el nakışı olarak işlenmiş ve halkına hediye edilmiştir. O yıllarda süren savaş nedeniyle tam anlamıyla işlenmiş bayrakların Çerkesya'ya ulaşması kolay olmamış, ilk olarak 1834 yılının yaz aylarında İngiliz araştırmacı David Urquhart'ın İstanbul’dan (Цlэмэз) bugünkü adıyla Novorosiyskiye seyahatinde ulaştırılmıştır. Birkaç yerde Adige Xaselerde misafir edilen David Urquhart yaptığı zekice ve savaşan bir halka moral verici konuşmaları sebebiyle halkın sevgisini kazanmıştır; fakat günümüzde çarpıtılmak istenilen Çerkes bayrağının David Urquhart'ın icad ettiği söylemleri akıl ve tarihten yoksun yaklaşımlardır. İlk olarak Çerkes bayrağını kullanan, büyük kahramanlıkları olan Гъырцыжь Сулътlан’ın oğludur. Bayrağı ilk kez gören bin kadar Çerkes savaşcının coşkuyla kılıçlarını yukarı kaldırarak bağırdığı ve bu sesin yankısının dağlarda, ormanlarda uzun zamanlar yankılandığı halk arasında söylenen bir efsanedir. 1838 yılında ise, oniki Çerkes boyunun da rızası ile Айтэчыкъуэ, Болэтокъуэ, Занокъуэ yönetiminde kabul edilmiştir, burada yine yanlış anlama veya bilinçli çarpıtma yapılarak üç okun bu üç kişiyi veya aileyi temsil ettiği sık sık diasporada gündeme getirilmiş olsa da bu asılsızdır. Çerkes Bayrağının görünüşü ve anlamı. 1- (Yeşil ipek kumaş üzerinde) 2- (On iki yıldız) on iki Çerkes boyunu temsil eder. 1- Abzeh 2- Bjeduğ 3- Besleney 4- Jane 5- Kabardey 6- Kemırguey 7- Mamheğ 8- Mahoş 9- Natuhay 10-Ubıh 11- Hatukuey 12- Şapsığ.) 3- Üç ok, Barışı sembolize eden üç oku sadağında bulunduranlar Xabze bildiğini, gerektiğinde bu üç okla cesaretini ortaya koyabileceğini, ve saygıyı temsil eder. Bu, bir Çerkesin vasıflarındandır ki Çerkes bayrağında anlamı da budur. Bu bilgiler ışığında Tha bize bu bayrağa layık olmayı ve onun gölgesi altında, Adige Xeku-Çerkesya’da Xabze üzerinde, tek bir millet olarak yeniden yaşamayı nasip etsin…   Kaynak: Абубекир Мурзаканов-Ebubekir Murzakan’ın yazısı. Alıntıdır. Çeviri: ÇH-Haber Merkezi

*****

Адыгэ ныпым и махуэ 25-гъатхэкум

Адыгэ ныпым теухуа Iуэхугъуэхэр. Ныпыр - сыт зэмаными лъэпкъым , хэкум и напэщ. Къэралым и ныпыр , абы ис лъэпкъым пщIэ зыхущIу иIэ лъапIэныгъэ, псоми я дамыгъэщ. Абы пщIэрэ щIыхьрэ щIыхуащIыри, хуэпщIыну щIыхуэфащэри аращ. Къэралыр, къэрал нэсу, лъэпкъыр лъапкъыу зэфIэувэхукIэ абы халъхьа псэр, трагъэкIуэда гуащIэр, къарур, гугъуехьыр, лIыхъужьыгъэ ,цIыхугъэ я нэгум щIэкIахэр, лъэпкъым и фэм дэкIахэр… Ныпыр ар къэралым и напэ пэлъытэщ , абы ущеплъкIэ зей лъэпкъыр, щIыналъэр кърипцIыхуу , и щхьэхуитыныгъэмрэ и напэмрэ щIыхь зэрыхуищIыр, къызэрахуащIын Iуэхугъуэщ. Нып папщIэу зэрахьэ дамыгъэр, япэ дыдэ зезыхьар пасэрей Китайр арауэ жаIэ. Сыту жыпIэмэ, дзэлIхэм фащэ щатIэгъа нэужь зэрымыцIыхуж хъурт, зауапIэм щыIутым деж. Арати тыншыу зэрыгъуэтыжын щхьэкIэ зэхуэмыдэу щэкI кIапэ гуэрхэр зыпыщIа бжэгъур зэрахьэн хуей хъури, нып зехьэнур абы кыщежьауэ жаIэ. Адыгэ лъэпкъыми зауэ утыкум, зэуапIэм нып щызэрахьэ хабзэт. Адыгэ ныпыр лъагэу Iэтауэ щытын хуейт сытым щыгъуи, щIым ирахьэхыу хабзэтэкъым. Адыгэ лъэпкъ ныпым вагъуэ 12-мрэ шабзищымрэ пасэрей Синдикэ пащтыхьыгъуэм къыдигъэкIауэ щыта дыжьын ахъшэми тетщ. Ди зэманым Адыгэ псори дызэщIиубыдэу ди Адыгэ ныпым и къекIуэкIыкIар мыращ. Адыгэ ныпым и лъабжьэ хуэхъуар Къалаубатэкъуэ Шупагуэ 1807 гъэм лъэпкъ хасэ щызэхуэсым, къахильхауэ щыпащ. ИужькIэ ар и лъабжьэу, Синдикэ къэралыгъуэми къыщекIуэкIа Iуэхугъуэхэри ФIыуэ хэзыщIыкI Истамбыл щыпсэу Адыгэ гуащэ гуэрым и IэкIэ дыщэидэу хидыкIри, ар Урквaрт Давид и фыгъэкIэ лъэпкъым къыхуихьыжащ. А зэманым Урыс-Шэрджэс зауэ гуащIэр екIуэ -кIырти псори а Адыгэ ныпым щIэуващ лъэпкъ ныпу псоми зэдаIыгъыу, зэуIуу щытын зэрыхуер арат. Уркварт Давид Адыгэхэм къытхуэгумащIэу къытхуихьыжащ фIыщIэшхуи хуэфащэщ. Давид Уркварт Шотландием къыщалъхуащ, инджылыз (английскэ) дипломатт икIи тхакIуэт. Абы ныпыр къихьыжыу Шэрджэсым къыщыкIуар 1834 гъэм и гъэмахуэкIэу мэкъуауэгъуэ мазэт езым зэритхыжымкIэ, зэрыжаIэжымкIэ. Аби дыкъицIыхуну, къызэрыдэIэпыкъуфыну щIыкIэмкIэ и къэралыр игъэгъуазэну арат къыщIэкIуар. Ар ЦIэмэз (иджырей Новороссийск) деж щIым къызэрытеувэу, адыгэхэр пежьэри, Анапэ яшащ.ТIуапсэ пэмыжыжьэу Агуей Iэгъуэблагъуэм щызэхуэса Хасам ирагъэблагъэри абы къыщагъэпсэлъащ. Уркварт Хасэм Iущу къыщыпсэлъащ, Адыгэхэм ягу дыхьэу. Япэ дыдэу Адыгэ Хэкум и нып зехьэу щытар лIыгъэщхуэ зыхэлъ, гушхуэ зыкIуэцIылъ Гъырцыжь Сулът1ан икъуэрщ. Ныпыр зэралъагъу, Адыгэ зауэлI мин бжыгъэм я джатэхэр уафэм щагъэдалъащ , ину зэщIэгуоуащ , я гуфIэгъуэ гуо макъым и джэрпэджэжыр зэман куэдкIэ къуршхэм, мэзхэм къыхэIукIыжащ. 1838 гъэм ныпыр Адыгэ лъэпкъ 12 зэхуэарэзыуэ Айтэчыкъуэ , Болэтокъуэ, Занокъуэ я пашэу къащтащ. Ныпым и теплъэмрэ къикIымрэ. 1) ЩэкIыр-данэ щэкI удзыфэ. 2) Вагъуэ-12- лъэпкъым пщыкIутIым я зэрыз 1. Абадзэх 2. Бжьэдыгъу 3. Беслъэней 4. Жаней 5. Къабэрдей 6. КIэмыргуей 7. Мамхэгъ 8 Махъуэш. 9. Натхъуэдж 10. Убых 11. Хьатыкъуей 12. Шапсыгъ. 3)Шабзищыр - Аращи шабзищым къигъэлъагъуэр , зауэ-банэ хуэдэ Iуэху абы зэрызэримыхуэр, ЛIЫГЪЭ, ХАБЗЭ, ЩIЫХЬ ЗЭРЫХЭЛЪЫР… Шабзэ закъуэ сагъындакъым илъымэ абы къигъэлъагъуэрт, ар зезыхьэм зэрымэхъаджэр, зэрыбзаджэр, зэрызэуакIуэр, зэуэм тригъэхуэу зэрыIэзэр, ущыхьэ зэримыхъуныр. Сагъындакъым шабзэшэ куэд илъу щытмэ, абыи къигъэлъагъуэрт ар зэрызауэлIыр, зауэ-банэм зэрыхэтыр. Мы Адыгэ ныпым и махуэр тхьэм тхуэфIын ищI , зэры Адыгэ хэкуу. Зы лъэкъ, зы Хэкуу дызэкъуэтыу Тхьэм дищ1ыж. Абубекир Мурзаканов