İSP EVLERİ

 

Bunlardan 2 bin 014 adedi levhalar halinde kesilmiş biçimde, kalanı da az rastlanan bir biçimde inşa edilmiş bulunuyorlar (üst üste getirilmiş ve su yalağına benzer bir biçimdeler). MÖ II. binlerde İsp evleri inşa ediliyordu. Bunlara en çok Maykop Kültürü’nün gelişmiş olduğu bir alanda rastlanıyor. 19. yüzyılda Kuban oblastı (Пшызэ шъолъыр) arkeologu Felitsın, Çarskiy (Царский) stanitsasında (Novosvobodnıy) 262 İsp evi saptamıştı. Felitsın’ın yazdığına göre, ”henüz gidemediğim yüz kadar yer daha kaldı. Bu yerlere Kazaklar ‘yiğitlik gücü’ taşıyan yaylalar ("батыр кIуачIэ" зиIэ шъоф) diyorlar”. Kizinka Irmağı kıyısında, Ba;vski stanitsası yakınında 564 İsp evi bulundu. Kamennomostski yöresinde de tahrip edilmiş 270 kadar kalıntı bulunduğu saptandı. Karadeniz kıyısındaki Şapsığya’da da çok sayıda İsp evi bulunuyor. Dört tür İsp evi içinden biri olan ve kesilmiş taş levhalarla yapılmış olan bir tür Abhazya’da görülebiliyor. Dolmen Kültürü’nün geliştiği çağda Abhazya’da da İsp evleri inşa edilmiştir. En eski İsp evlerinin kuzey yamaca (1) “Maykoplular” tarafından inşa edilmiş olduğu görüşü kabul ediliyor. Bu konuda Markovin şöyle yazıyor: ”Novosvobodnenski tipini andıran eşyaların çıkarıldığı İsp evleri, en eski mezarlar durumundalar. Abhaz İsp evlerinin kuruluşunu ele alacak olursak, bunlar en eski örnekleri oluşturmuyorlar. Oluşum sürecine göre, Maykop Kültürü, Dolmen (İsp evi) Kültürü’nden türemiştir ve yayılma alanı da Çerkes “adası” ile sınırlıdır. Doğrusunu söyleyelim, Kafkasya Dolmen Kültürü’nü sırf Adıgelere bağlama gibi bir iddianın peşinde değiliz. Bunun bir Maykop Kültürü ve bir Abhaz- Adıge mirası olduğunu söylüyoruz. Ancak bu uzak geçmişi Çerkes “adası” deyimiyle tanımlıyoruz, bu deyimi de Kuzeybatı Kafkasya’nın Abhaz- Adıge topluluklarını kapsayıcı bir anlamda kullanıyoruz. Uzunca bir süreç içinde Kuzeybatı Kafkasya bir Adıge toprağına dönüşüyor, Abhazca konuşan topluluklar ise, daha çok güneye yöneliyorlar. Dolmen Kültürü, Maykop Kültürü’nün temelidir ve iki bin yıl boyunca yaşamıştır. İsp evleri Kuzeybatı Kafkasya’yı Kafkasya bütününden uzaklaştırıyor, ayırıyor, Çerkes “adasını” Akdeniz devletlerinin “adalarına” yakınlaştırıyor. Baskların devletinden başlayarak Çerkesya’ya uzanan bir sahada İsp evlerinin bulunduğu, biliminsanı Marr’ın kuramıyla da doğrulanıyor. Marr şöyle diyor: “Günümüzün Kafkas dilleri eski ulusal toplulukların dillerinden türemiştir. Yafetik- Kafkas halkları (этносхэp/ etnoslar) Akdeniz’in kuzeyinde ve Avrupa taraflarında geniş bir alana yayılmışlardı. Hititoloji'nin kurucularından Bedřich Hrozný’nin (Берджих Грозный) görüşüne göre, Protohattiler (проттохетхэр), Sümerler, eskiden Sibirya ve Kafkasya’da yaşamış olan topluluklar, Kafkas ulusal dillerinin doğu koluna (къутамэ) bağlı idiler. Kuzeybatıdaki İsp evlerinin doğuşu sorununu çözmek için birçok bilim adamı Marr’ın görüşlerine başvuruyorlardı.

 

İsp evlerinin inşa ediliş biçimi şöyledir: Kiril harfi "п"ye benzer bir biçimde taş bloklar hazırlanıyor. Bunlar iri ve ağır taş bloklardır. Beş ya da altı taş levha bir İsp evi yapmak için yeterlidir. Dördü dik dikilir, beşincisi üste yatay konur, altıncısı da evin tabanı (temeli) olur. Taşlardan birinin deliği bulunur, delikler çoğunlukla üç köşe ya da dört köşe biçimlerindedir. İsp evlerinin yapı taşları (malzemeleri) insanların yaşadıkları yerlerin  taşlarıdır: Dolmenler granit (sert kaya) ya da kireç taşından (мыжъоф) yapılırlardı