КъызыхэкIырэр Лэбэ мыжъуакI-ÇIKARILAN YER LEBE TAŞLIĞI

КъызыхэкIырэр Лэбэ мыжъуакI

 

Ижъырэмэ анахь хьалэмэтхэр Адыгеим къыщагъотыгъэх

Мыекъопэ Iошъхьэшхом, нарт хъишъэм хэт Ошъадэ, анахь Iэ­шIэгъэжъ дэдэхэу Европэмрэ Кавказымрэ къащагъоты­гъэхэр къычIахыгъэх. Псэ­ушъхьэ теплъэхэр яIэх, пIуа­кIэх, цухэмрэ аслъанхэмрэ лъэбакъо­хэрэм фэдэхэу шIыгъэх. Дышъэ закIэхэу, гъонэжъыехэр яIэх, шэкIым е шъом тебдэнхэ плъэ­кIыщт. ЗэлъагъэшIэгъорэ адыгэ дышъэ идэм икъежьапIэх. `caption id="attachment_5724" align="aligncenter" width="668"` Цу скульптур, дышъэ, мыекъопэ культур - Öküz heykeli, altın, Maykop kültürü.`/caption` Псэушъхьэ шIыкIэ зиIэ пкъы­гъохэу скифхэм шэрмэтхэм (сарматхэм) якультурэ хахьэ­хэу археологхэм алъытэхэрэм аныбжь елъытыгъэмэ, мыхэр илъэс 2000-кIэ нахьыжъых. Арышъ, псэушъхьэ стилыр адыгэ­хэм къыхахыгъэу пIомэ ухэмыукъонэу тэлъытэ. Мыщ дэжьым къыхэдгъэщымэ тшIои­гъу а агъэшIэгъорэ дышъэ Iэ­шIагъэхэм янахьыбэр адыгэ чIыгужъым къызэрэщычIа­хы­гъэр. Хьалэмэтэу шIыгъэхэу ды­шъабэ къызыхагъотэгъэ архео­логие саугъэт заулэмэ ацIэ къетIон. Ахэр: Къэрэгъудэ, Улэ, Къэлэрмэз, Курджыпс, Костромской, Зэшибл ыкIи нэмыкI Iуашъхьэхэр. `caption id="attachment_5725" align="aligncenter" width="668"` Аслъанхэр, дышъэ идэх, мыекъопэ культур. Ошъэдэ Iуашъхьэм къычIахыгъэх – Aslanlar, Altın çağdan, Maykop kültürü, Woşede dağından çıkarıldılar.`/caption` Джырэ Украинэмрэ Къырымрэ къащычIахыгъэхэу, «скифмэ яй» зыфаIохэрэм ащыщыбэр ижъырэ адыгэмэ яунэягъ пIон плъэкIыщт. Тилъэпкъэгъу­хэр пэсэрэим Днепрэ Iушъо Iусыгъэх, Къырым исыгъэх, Iу­зэжъу (Азов) хым хъураеу къе­гъэтIысэкIыгъагъэх, ащ ите­мыркIи щыпсэущтыгъэх. Улэпэ Iуашъхьэмэ тятIэзэ, мыутIэ-скиф культурэхэм ахахьэхэу дышъабэ къызы­чIэтэ­хым, профессорэу Лесковым итхыгъэмэ зэфэхьысыжьэу ащи­шIыгъагъэм къащиIуагъ скиф пачъыхьэхэр адыгэ чIыгужъыр арэу зэрысыгъэхэр. ШIэны­гъэ­лэжьышхом ар сыдэу щытми къыIуагъэп, Украинэмрэ Къырымрэ илъэсыбэрэ ащытIагъ. `caption id="attachment_5726" align="aligncenter" width="668"` IэнтэгъутегъакIэхэр, Ассирием ипачъыхьэ тахътэ щыщ пкъыгъор, дышъэ, янтарь - Kol süsleri, Asur kralı tahtının desenleri, Altın, Kehribar.`/caption` Тарихъым хэт мыщ фэдэ хъу­гъэ-шIагъэ: илъэс 2500-м ехъу­кIэ узэкIэIэбэжьмэ, тя- тэжъ пIашъэхэр КъокIыпIэ Бла­гъэм къонтхъыхьэ кIогъагъэх. Илъэс 28-рэ къэтыгъэх. Къы­зэкIожьхэм, зэкъошхэр зэрэзэдэгуащэхэу, къахьыгъэхэр зэ­фагощыгъагъэх. Ассирие па­чъыхьэм идышъэ тахътэу къыздащэгъагъэр зэхахи ныкъо-ныкъо зэфашIыгъагъ. Ащ хэлъы­гъэхэм ащыщхэр Къэлэрмэз Iуашъхьэмрэ Днепрэ Iушъо ща­тIыгъэ Iуашъхьэмрэ къачIахы­жьыгъэх. Тахътэм пытыгъэ Iэн­тэгъу тегъакIэхэр Къэлэрмэз къыщычIатIыкIыжьыгъэх. Аужырэ илъэс 30-м анахь бгъэшIэгъонэу, ныбжьыбэрэ осэ­шхорэ зиIэхэу Адыгеим къыщагъотыгъэмэ ащыщых исп­унэм къырахыгъэ дышъэ пшъэры­лъым­рэ лэгъэжъыемрэ. Аныбжьхэр илъэс 5000 фэдиз хьазыр. Ахэр Мамрыкъуае (джы- рэ Новосвободнэм) пэмычыжьэу А. Резепкиным щари­гъэ­тIыгъэ Iуашъхьэм къычIэкIыгъэ испунэм къырахыгъэх. ТичIыналъэ пэсэрэ чыжьэм дышъэ чIэхыпIэу зэрэщытыгъэр къеушыхьаты Мыекъуапэ икъо­кIыпIэкIэ 1960-рэ илъэсым къыщагъотыгъэ мыжъом тетхагъэм. ШIэныгъэлэжьэу Георгий Турчаниновыр ащ къеджагъ: «Агъэжъымэ япачъыхьэу Маранышхом ыкъо мы пытапIэу Айе иунай. Пагъорэ Хъыжъырэ лэжьыгъэ шIэгъум, 21-рэ илъэсым, къушъхьэ зэкIэ хэ­гъэгум, дышъэ къычIэхыпIэм, Пагъо икъуладжэ мы пытапIэр щигъэпсыгъ». Тетхагъэмэ аныбжьэу агъэунэфырэр ­илъэс 3200-рэ. Къагъотыгъэр «мые­къопэ мыжъокIэ» шIэныгъэм хэхьагъ. Тэу Аслъанрэ Нуриетрэ.

*****

ÇIKARILAN YER LEBE TAŞLIĞI

Eski dönemlerden kalma en şahane eserler Adigey'de bulundu.

Miyekuape zirvesinde, Nart efsanesinde olan Woşad, Avrupa ve Kafkasya’da bulunan en eski el yapımı eser olarak açığa çıkartıldı. Canlı hayvan figürleri var. İnceler, Aslan ve öküzler yürüyor gibi yapılmışlar. Altından yapılma, küçük deliklere sahipler, kumaş ya da deriye dikilebilir durumdalar. Hayranlık uyandıran Çerkes Altın Çağının başlangıcılar. Hayvan figürlerinin İskit'ler(скиф), Şermet'lere (шэрмэт-сармат) ait olduğunu söylüyor arkeologlar, onlara ait kabul edilen buluntulara bakılırsa, Maykop'ta bulunan eserler 2000 yıl daha eski. Bundan ötürü bu hayvan figürü-stilinin Çerkesler tarafından bulunduğunu söylemek yanlış değil. Belirtmekte yarar var, el işi altın yapımları çoğunlukla Çerkesya'da bulunuyor. Muhteşem göz alıcı bir şekilde altından yapılmış arkeolojik heykellerin bulunduğu yerleri belirtecek olursak: Khereğude- Къэрэгъудэ, Wule-Улэ, Khelermez-Къэлэрмэз, Kurcıps- Курджыпс, Kostromskoy- Костромской, Zeşibl- Зэшибл vede diğer zirveler. Şimdiki Ukrayna’da, Kırımda bulunan “İskitlere ait” eserlerin bir çoğu eski Çerkeslere ait denilebilir. Atalarımız eskiden Dinyeper'de, Kırım'da yaşıyorlardı Azak- Uzeju- Iу­зэжъу denizi etrafında vede kuzeyinde yaşıyorlardı. Wulep-Улэп sırtlarında kazı yapıyorken, İskit kültürüne ait altınlar çıkarttığımızda, Profesor Leskov  bilgilendirme toplantılarında İskit krallarının Çerkesya'da yaşadıklarını belirtmişti. Bu değerli bilim adamı nedense Ukrayna, Kırımda yüzyıllardır yaşadıklarını söylememişti! Tarihte olan bitenleri incelersek 2500 yıl öncesinde atalarımız yakın doğuya ganimet için gitmişlerdi. 28 yıl kaldılar. Döndüklerinde ganimeti aralarında paylaştılar. Asur Kralının tahtını da getirmişler, yarım yarım parçalamışlardı. Tahttan çıkan altın parçaları Kherelmez- Къэлэрмэз tepesi, Dinyeper civarındaki kazılan tepeden çıkartıldılar. Tahtta bulunan koltuk süsleri Kherelmez- Къэлэрмэз den geri çıkarıldılar. Son 30 yılda en çok hayret uyandıran buluş çok eski ve değerli eserlerden olan altın kolye ve küçük tava, Adıgey'de bulunan İspi evi içinden çıkartıldı. Bunlar 5000 yıllık. Onlar Mamrıkuaye- Мамрыкъуае(şimdiki Novosvobodnem) yakınlarında A.Rezepsi'nin yaptırdığı kazı yerinden çıkan İspinin içinden çıkarttılar. Vatanımızda çok eskilerden beri altın arama yeri olduğu 1960’ta Maykop'un doğusunda bulunan taş yazıttaki yazıdan kanıtlanıyor. Bilim insanı Georgi Turçaninov onu okudu:<>Yazıtın ömrünün 3200 yıl olduğunu belirlediler. Bulgu bilim dünyasına  <> olarak geçti. Teuw Aslan, Nuriyet   Kaynak: ADIGE MAKH Çeviri: ÇY-Haber merkezi