RUSYA’NIN BİRLİĞİ BÖLGELERİN SUNİ SUBVANSİYONUNA BAĞLI

10 Mart 2010   Rusya’nın karakteristik özelliklerinden biri federasyonu oluşturan bölgelerin daimi subvansiyonudur. Yalnız hesaplar gösteriyor ki 83 bölgenin 73'ü zarar etmektedir. Bu normal sayılabilir mi? Neden böyle oluyor? Durum nasıl değiştirilebilir? 1. Rusya'daki bölgelerin kronik subvansiyon sendromu: 10 seneden uzun bir süredir Rusya'nın federasyon düzeninde çok sayıda subvanse edilmiş- yardım yapılmış- donör subjeler varlığını sürdürmektedir. Bu orantısızlık zamanla daha da derinleşen çok sayıda yurtiçi ekonomik ve sosyal içerikli problemi de beraberinde getiriyor. Bölgelerin gelişmesi için özel ekonomik bölgelerin oluşturulması, özel federal teşvikler ve bölgelerin birleştirilmesi gibi önlemler şimdiye kadar pek etkili olmamıştır. Peki RF'nundaki subjelerin böyle daimi olarak subvanse edilmesini belirleyen faktörler nelerdir? Bu sorunu bütçe ilişkileri prizmasında gözden geçirelim.  Tablo 1- RF'nundaki bölgelerin 2008 yılı mutlak ve göreceli subvanse parametreleri Tablo 1'deki verilerden şu sonuçlar çıkarılabilir.  İlk olarak, halkın  % 76,2'sinin yasadığı ve ülkenin % 87'sini kaplayan subvanse bölgelerinin  çapı, bize vergilendirme ve bütçelerarası ilişkiler alanında sürdürülen federal politikaların etkisiz oldukları konusunda konuşma hakkı veriyor.   Rusya Federasyonu'nun 83 bölgesinden 2/3 ‘si  zarar ediyorsa bölgesel yönetimin yetersizliği sorununu ve belirlibölgelerin ekonomik özelliklerini  gündeme getirebiliriz . Ama eğer 83 bölgenin 73'ü subvanse bölgesi ise ve bu durum 10 yıldan uzun süredir devam etmekteyse bu problem artık bölgesel değil federal seviyede demektir.  Yetersiz vergi ve bütçeler arası politikalar, bölgelerin büyük çoğunluğu subvanse edilirken, rezerv fonu ve gelecek nesiller fonu şartları çerçevesinde önemli finans kaynaklarının federal düzeyde yoğunlaşmasına sebep olmaktadır. Bunun içinde biriken para bölgelerin kalkınmasına yatırılmadan, gelişmiş ülkelerin finans araçları durumuna düşmektedir.Yukarıdaki rakamları göz önüne alırsak Rusya’nın % 87’lik bölümünde özel ekonomik bölgelerin oluşturulması gerekir. Birikmiş parasal faaller bölgelerin geliştirilmesine değil gelişmiş ülkelerin finansal araçlarına yatırılıyor.   Bizim görüşümüze göre çoğunluğu küçük ve az gelişmiş ( bu nedenle de yönetimi kolay olan) bölgelerin RF içinde kalması yönetmeliği ve yurdun bölgesel birliğini sağlayan tedbirler de yıllık merkezi yardım gibi kendini tüketmiştir. Tabii yurdun içinde depresif subvanse bölgeleri olabilir fakat çoğunluk olmamalıdır.   Bu şekilde her bölgeye uygun vergi ve bütçe koşulları sağlanmalıdır ki subvanse bölgesi sayılmasınlar. Mevcut koşulları,bölgelerin dengeli gelişimi için selektif ekonomik yaklaşımın bir şartı olarak adlandırabiliriz. Onun dışında subvanse bölgesi sayılan RF'nun birçok subjesinde orta zaman sürecinde bölgesel ekonominin dinamik gelişimini garanti eden büyük ölçüde doğal kaynak rezervi mevcuttur.   İkincisi, Tablo 1'deki bölgelerin göreceli verilerine ve subvansiyon reytingine göre şu kuralı dile getirebiliriz : Subvansiyon bölgesi coğrafi olarak başkentten ne kadar uzaksa göreceli subvansiyon değerleri de o kadar yüksektir. Bu şekilde  gözetme, ülkenin bölgesel bütünlüğünü dengeli ekonomik gelişimle değil de depresif bölgelere finansal yardımla sağlama teziyle tamamıyla uyuşuyor. Tablo 1'deki ilk 4'ü  en yüksek göreceli subvanse   ölçülerine sahip Uzakdoğu Federal Bölgelerinin aldığını görmek zor değil: Koryak Özerk bölgesi- 86 322,0 Rub/k.b., Çukot Özerk Bölgesi-34 403,6 Rub/k.b., Magadan Bölgesi- 34 154,5 Rub/k.b., Sakha Cumhuriyeti(Yakutiya)- 23 930,3 Rub/k.b.  Üçüncüsü,  2008 yılında Güney, Sibirya ve Uzakdoğu Federal Bölgelerinin bütün iç bölgelerin federal subvanse yani yardım aldığının altını çizmek zorundayız. Bu olay vergi karlarının federal ve bölgesel dağılımı alanında bütçelerarası ilişkilerin eşitsizliğini bir kez daha doğruluyor. Genellikle, federal bölgelere yardım dağılımı şu şekilde önümüze çıkıyor: MFB (Merkez)- % 15, KBFB (Kuzeybatı)- % 4, GFB (Güney)-% 27,9, VFB (Volga)-% 12,9, UFB (Ural)-% 1,9, KFB (Kuzey)-% 19,7, DFB-% 18,6.  Aynı şekilde federal yardım alan bölgelerde OEB'in (Özel Ekonomik Bölgeler) ve ekonomik olarak federal merkezden  senelerce desteklendiğini unutmamak lazım : Magadan Bölgesi (34 154,5 Rub/k.b.) ve Kaliningrad Bölgesi (1 146,8 Rub/k.b.). Tespit edilen vaka bölgelerin düşük alırlık oranı ve direkt federal yatırımın etkisizliği ifade ediliyor.  2. Donör bölgelerin başarı doğası: 2008 yılında yardım almayan 12 bölgeyi belirleyelim. Onları sadece donör olarak değil federal yardıma ihtiyacı olmayan bölgeler olarak da inceleme altına alabiliriz. Bunlar Merkezi Federal Bölge'den 2 subje, Kuzeybatı FB'den 4 , Volga FB'den 2, Ural FB'den 4: Moskova, Lipetsk Bölgesi, Nenetsk Muhtariyet Bölgesi, San Petersburg, Leningrad Bölgesi, Volo;d Bölgesi, Tataristan Cumhuriyeti, Samara Bölgesi, Tumen Bölgesi, Hanti-Mansiysk Muhtariyet Bölgesi- Yugra vs. Bariz üstünlük açısından bu bölgelerin, çoğu subvanse subjelerinden  farkı nedir? Bizim bakış açımıza göre üç ayrı nedeni var. Gelişmiş petrol sanayisi Samara, Tataristan ve Ural Federal bölgeleri için geçerlidir. Federal anlama sahip şehirler statüsüne sahip olan Moskova ve St. Petersburg'u Rusya'nın geleneksel finansal-ekonomik merkezi olarak sayabiliriz .Bu durum yüksek nüfustan (10 ve 4,6 milyon insan), yurdun her yerinden gelen en iyi insan gücü ve yatırım kaynaklarının toplandığı geniş sürüm pazarlarından kaynaklanıyor ve sadece Lipetsk, Leningrad, Samara ve Vol;grad bölgeleri diğerlerine nazaran gelişmiş olan endüstri üreticiliği sayesinde federal yardım alıcıları arasına girmiyor. Belirtilen 3 ''donörluk'' faktörünün bölgelere etkilerinin birçok ortak yönü vardır. Özellikle RF subjesinde üretilen ürünün talebi lokal değil federal olarak nitelendiriliyor (Samara Bölgesi) ve hem de aslen yurtdışına ait olduğunu (örneğin,Lipetsk bölgesi ve Ural Federal Bölgesi'nin Petrol sanayisi subjeleri) gösteriyorlar. Talebin geniş cografyası ve büyük hacmi en zor koşullarda bile bu bölgelerin donör olarak kalmasını sağlıyor.   Genel olarak vergi gelirlerinin federal ve bölge bütçeleri arasında orantısız dağılımı bölgelerin devlet desteğine muhtaç olduğunu gösteriyor ve  kendi başına gelişimi teşvik etmiyor. Federal ve bölgesel politika meselesinin Federal Meclis Komitesi'nin verilerine göre RF'nin 17 subjesi bütçelerinde konsolit edilmiş  gelirlerin % 10, 37'si % 10'dan % 30'a, 21'i % 30'dan % 60'a, 9'u % 60'dan %80'e ve 2'si % 80'den  fazla federal paraya sahip. Sorun, vergi gelirlerinin federal ve bölge bütçeleri arasında esnek dağılımıyla çözülebilir.    3. Rusya bölgelerindeki devlet yardımının doğası: Bakış açımıza göre bölgelere devlet yardımı sağlanması için en güçlü vergi araçlarından biri katsayı değer vergisidir(KDV) ve onun ödenme düzenidir. Açıkçası bölgesel işletmeler tarafından federal bütçeye ödenen KDV, kendini federal subjelerin talep vergisi olarak gösteriyor. Bu arada talebin kendisi ve federal merkez arasında hiçbir bağ da olmayabilir. KDV'nin temel miktarı % 18'dir ve bu  GSBH'nin(Gayrisafi Bölgesel Hasıla) %18'nin her sene federal bütçeye girdiğini gösteriyor. RF bu parayı bölgenin bütçesinde bırakarak subjenin ekonomik gelişiminde yılda %18'lik bir artış sağlayabilir. Bu arada bu verginin önemi dolayısıyla, günümüzün yasalarıyla bütün KDV ödemeleri federal bütçeye gidiyor. Bu mantiğa uygun olarak KDV'nin % 100'u federal bütçeye  girmesini/gitmesini haklı saymamak lazım. Örneğin, Almanya'nın idari taksimatına göre federasyon (sayılıyor), KDV'nin gelirleri federal ve bölge bütçeleri arasında neredeyse eşit olarak bölünüyor,dağıtılıyor: federal bütçeye % 50,5, bölgelerin bütçelerine ise % 49,5. 4. Başka yolu var mı? Bölgedeki efektif talebi koruyabilmek ve devlet yardımına ihtiyaç duymamak için ya bölgelerin KDV'nin bir bölümünü federal bütçeye  ya da genel KDV'nin bir bölümünü bölgelerin bütçesine aktarılması yeterli sayılabilir. İlkinde serbest kalan paralar işletmelerin idaresinde kalır, ikincisinde  bölgenin bütçesinde kalıp bölgenin finansal rahatlığını sağlar.  İkinci yöntemi daha detaylı inceliyelim. Bizim burdaki amacımız  RF'nin bugün bölgelere yaptığı yardımı da göz önünde bulundurarak KDV gelirlerinin federal ve bölge bütçeleri arasındaki  dağılımını belirlemektir. Bunun yöntemi bölgeye yapılan devlet yardımlarının hacmini ve federal bütçeye bölgeden ödenen KDV'nin miktarını kıyaslamaktır. Buradaki düşünceye göre  KDV ödemeleri RF bölge valileri tarafindan şu formülle  hesaplanabilir: S= (D/wYT)%100  (S- KDV'nin bölge bütçesine valilerin hesapladığı vergi geliri; D- bölge bütçesine federal yardımın miktari;Y- GSBH miktari; T-KDV'nin temel miktarı; w-gayrisafi ihracın GSBH oranı). Buna bağlı olarak bölgedeki işletmelerin federal bütçeye ödedikleri  KDV payı %(100-S) olacaktır.  Burda sunulan 2006 yılının bölgesel bütçe ve istatistik verilerinin denemesini yapalım.  Günümüze daha yakın bir yılı inceleyememizin sebebi, RF subjelerinin GSBH(Gayri Safi Bölgesel Hasıla) miktarları hakkında bilgilerinin yeterli olmamasıdır. Tablo 2'deki formülü kullanarak çıkan ''S''sonucları gösteriyor. Makroekonomik orantıların sonucunda ''w''ye ''2'' sonucu verildi. Tablo 2.  2006 yılında bölge valileri tarafından bölge bütçelerine aktarılan KDV değerleri Tablo 2'deki verilerden şu sonucu çıkarabiliriz. Birincisi bölge bütçelerine aktarılan KDV hesap çizelgesine göre 4 net subje grubuna ayrıldı: RF'nun 34 subjesine ayrılan yardım miktari % 37,3; 13 bölgeye bütün yardımların  % 29,5'i; 13 bölgeye bütün yardımların % 22,9'u; ve 4 bölgeye de % 9,6 oranında yıllık yardım. KDV gelirlerinin federal ve bölge bütçe arasında 50/50 dağılımının yasalaştırılmasında (Almanya Federasyonu'ndaki gibi) sadece 4 RF subjesi  “alıcı” statüsünü koruyabilecek: İnguşetya Cumhuriyeti (% 128,8), Altay Cumhuriyeti (% 93,9), Çeçenistan Cumhuriyeti (% 89,4) ve Tiva Cumhuriyeti (% 88,3). Eger KDV gelirlerinin tümü bölge bütçelerine aktarılırsa subvanse bölgesi olarak sadece Güney FB kalacaktır.   Federal bütçe KDV'yi bölgelerle paylaştırdığında ne kadar zarar edecektir? 2006 yılında  KDV gelirlerinin miktari federal bütçenin % 24'ünü teşkil etmişti. Bu miktar bölgelere yapılan yardımı 6,6 kat geçmiştir. Bölge bütçelerine KDV gelirinden % 50 pay verince federal bütçe gelirinin % 12'sini ya da 755,5 milyar Rublesini kaybediyor. Üstelik 2005-2006 federal bütçe gelirleri, subjelerin konsolide bütçelerinin gelirlerini % 65-70 oranında geçmişti ki bu federal merkezin hizmetlerinin fiyatının büyük ölçüde yükseltildiğini gösteriyor.  Bu şekilde bölgelerin subvansiyonu genel olarak suni nitelik taşıyor.  İkincisi, yardım parametreleri açısından RF federal bölgelerindeki subjeler birbirinden çok farklıdır. Merkezi FB'deki hesap parametresi % 1,3'ten % 24,3'e, Kuzeybatı FB'de % 1,9'dan % 13,7'e, Güney FB'de % 2,5'ten % 128,8'e, Volga FB'de % 0,5'ten % 19,3'e, Sibirya FB'de % 1,1'den % 93,9'a ve Ural FB'de ise % 2,3'ten % 33,7'e kadar değişiyor. RF subjelerinin sayısını ve ülkenin federal bölgelere bölümünü göz önünde bulundurursak her federal bölgeye kendi KDV ölçülerini hesaplama yöntemi bulunması uygun olacaktır. Örnegin, Merkez FB'nin subvansiyona ihtiyaç duyan bölgelerden çıkması için KDV  oranı % 25 olması lazım. Kuzeybatı FB için bu oran % 14'ün altına düşmemelidir. Federal bölgelere göre ayrılmış ''S'' sonuçlarının, RF genelinde 50/50 oranında dağıtılırken düşen federal bütçe gelirlerini azaltacaktır. Ayrıca bölge bütçelerine aktarılan KDV'lerin hedefini öngörebiliriz. Örneğin, ev, apartman inşaatlarının gelişimine yatırımlar, kuzey ithalatının finanse edilmesi, küçük işletmelere yardım vs. KDV raporlarının dagıtılmasının tekrar gözden geçirilmesi konusunda teklif edilen metodlar subvanse edilen bölge sayısını ve belediye yardım harçlarının ödenmesinin gecikmesini azaltacaktır. Yeterli istatistik verilerin elde edilmesiyle ve  KDV değerlerini kullanarak (% 0-% 10)  formüldeki paydayı ve vergilendirme tabanının temelini tespit edebiliriz. Kaynaklar: 1. 24 Temmuz 2007 198-FK(Federal Kanun) ''2008 Federal (Bütçesi) ve 2009-2010 planlı periyodu bütçesi'' Federal kanunu. 2. 26 Aralık 2005 189-FK ''2006 Federal Bütçesi'' Federal kanunu. 3. http://www.gks.ru – Rosstad resmi internet sitesi. 4. http:/www.comfed.ru - Federal ve bölgesel politika meselesinin Federal Meclis Komitesi'nin resmi internet sitesi. 5. http:/www.budgetrf.ru Rusya'nın bütçe sistemi internet sitesi Maksim Anatoilyeviç SILOV    Kaynak: www.heku.ru Çeviri: Nefin Berzeg,