SAVAŞ SONU, YAS/GÖZYAŞI/ HADAĞE (PSEYTUK KÖYÜ)

29 Temmuz 2013   22 Haziran 1941. Güneşli güzel bir gün, gökyüzü bulutsuz, aydınlık, tek bir bulut bile görünmüyor, hafif bir rüzgar esiyor, latif bir hava: Pşığevne sırtı etekleri çiçekli otlarlarla kaplanmış; sazlar rüzgarın etkisiyle oynaşıyor, bir o yana, bir bu yana yatar gibi sallanıyorlar, sonra da düzeliyorlar. Ovanın her yanından iş sesleri yükseliyor; birbirlerine seslenerek, gömlek kolları çekilmiş, huzur içinde çalışıyorlardı insanlar. Maalesef  bu huzur ortamı zalimane bir saldırı sonucu alt üst oldu. Faşist Alman birlikleri ülkemize (- Sovyetlere-) saldırdılar. İnsanların sanki üzerlerine kaynar su dökülmüştü,her birinin  keyfi kaçmış, ne diyeceklerini bilemez halde kala kalmışlardı insanlar.  Kadınlar erkekler adına kaygılanıyorlardı, silâhlanıp düşmanı karşılayacak, yurt için çarpışacak  ve asıl güçlüğe katlanacak olanlar onlardı. Savaşın daha ilk günü Pseytuk (Pseytıḱu) köyünden  Jene İsmahil, Źel` Mahmud (Dzel’ Mahmud) ve Xıźel` Ĥalid (Hıdzel Halid) askere alınıp cepheye gönderildiler. İkinci gün 19 kişi daha köyden götürüldü. Tırḱuave Ŝalih, Ş’uše Doletçerıye, Axece; İndris, Ŝheleĥo İsmahil, Xıźel` His, Ĥuşt Kadır bu kişilerdendi. Açumıj Ťalib, Ĥuşt Ahmed, Bat Aşemez, Aḉeĵ Medin de götürülenlerdendi. İlk gruptan olanlar için Xıźel` Ĥalid, ikinci gruptan olanlar için de Yekuteḉ Aslanbeç’in evlerinde uğurlama eğlentileri (cegu) düzenlenmişti. Askere alınanlar, ilkönce  askeri araçlarla ilçe merkezine, Vıŝıy Ayub ile Aḉeĵ Mus’un yanına götürüldüler. Söylenecek marşta daşu gibi sözcükler bulunuyordu. Güfte (sözler) Jene İsmahil’e , beste ise topluluğa aitti. ТыкIэлэкIэ закIэу, тихэ­гъэгу кIасэ Заор къэхъумэ къэтыухъу­мэн. ТекIоныгъэр тиIэу къызы­дгъэзэжьырэм, Тиколхоз гупсэ тыщылэ­жьэн, Винтовкэ кIэпсхэр таблыпкъ идзагъэу, Тыбгъэгу ихыгъэу пыим тытекIон, Комсомольцэ закIэу тэ тызэхэтэу, Пыи чIыгум титэу топхэр дгъэон. Тикомандирмэ унашъо къатымэ, Тыгу етыгъэу тэ дгъэцэ­кIэн. Тыпсау зэпэшэу къэдгъэзэжьыни, Тибын-унагъохэр тэ дгъэ­гушIон.   Hepimiz genciz, savaş çıkarsa Sevgili yurdumuzu savunuruz. Muzaffer döndüğümüzde, Kolhozumuzda   çalışırız. Tüfeklerimiz omzumuza asılı, Göğsümüz önde düşmanı yeneriz, Hepimiz bir komsomol topluluğuyuz, Düşman toprağında topları gümbürdetiriz. Komutanlarımız komut verdiklerinde, Canla başla komutu yerine getiririz. Sağ salim geri döner, Çoluk çocuk, tüm ailemizi sevindiririz. Gençleri Kuban Irmağı kıyısına değin yolcu edenler arasında Beceŝe Bılıĥu da vardı. Köye dönme sırası geldiğinde, öz çocukları imiş gibi, onlara yönelik şu konuşmayı yaptı: - Evlâtlarım, ülkenin içine düştüğü durumu hepiniz biliyorsunuz. Sizden düşmana karşı korkusuz olmanızı ve onu yenmenizi bekliyoruz. Bizim için endişelenmeyin, biz  hiçbir güçlükten yılmaz, altından kalkmasını biliriz. Kendi ülkesi ile yetinmeyip üstümüze yürüyen Hitler’e diz çöktürmeniz için duacınız olacağım, uğurlar olsun, yavrularım! Savaş öncesinde Pseytuk köyünde  170 hanede toplam 624 kişi yaşıyordu. Savaşa 136 kişi götürüldü. Gidenlerden 75 kişi geri gelmedi, 61 kişi sağ salim döndü. Ancak, köyümüzden savaşa katılan ya da savaş gazisi olan tek bir kişi artık hayatta kalmadı. Ş’uše Hašĥuĵ dört oğlunu, Doletçerıy, Ayub, Mus, İbrahim’i savaşa uğurlamıştı. Düşmanla yiğitçe çarpıştılar, dördü de savaşta can verdi. Axece; Tupşe’nin beş oğlu değişik cephelerde yurdu savundu: His, Nuh ve Ali savaştan dönemedi, İndris ile Doletçerıye sağ olarak geri döndüler, şimdi  rahmetliler. Źel` Parte’nin üç oğlu, Ayub, Murat ve His, Boren Hasan’ın oğulları Astay, İshak, Bibolet, Açumıj Ŝalih’in üç oğlu, Ayub, Medin ve Ĥalid, bütün bu gençler değişik cephelerde yiğitçe çarpıştılar ve ülkemiz için canlarını verdiler. Ĥuşt Şumafe ile Psığo’nun dört oğlu, Kadır, İsmahil,  Ĥalid ve Reşid savaşa katıldılar. Kadir Smolensk kentini savunurken öldü, İsmahil 25 Ocak 1944’te -Ukrayna- Kiev oblastı Smolensk ilçesi Kalinovski beldesini savunurken öldü ve oraya defnedildi. Ĥalid yaralı olarak köye geri döndü ve “Sotsialistiçeske Adıgey” (şimdi “Adıge mak”) gazetesinde çalıştı ve 1990 yılında vefat etti. Reşid Kursk istihkâmında çarpıştı, savaştan sonra hemşire doktor olarak çalıştı. Savaşa götürülenler değişik yaştaydılar, içlerinde evli ve bekâr olanlar vardı. Açumıj Ťalib 21, Źel` Ayub 22, Źel` Mecid 20, Netĥo His 20 yaşındaydı. Źel`  Mahmut savaşa götürüldüğünde 34 yaşındaydı, “ḉele çepĥığ” (olgun delikanlı) denilen cinstendi. Kendi de iri yapılı, güçlü kuvvetli biriydi. İlkokul mezunuydu ama bilinçli biriydi. Birliğin ustabaşısı, demirbaş eşya müdürü  (завхоз) ve başkan yardımcısı olarak çalıştı. Savaş sırasında tank sürücüsü kursunu  da bitirdi. Taganrog kentinin kurtarılışı sırasında Almanlar sert bir direnişte bulunmuşlardı. Mahmud’un tank birliği düşman tarafından kuşatıldı. Mahmud takım komutanıydı. Alay komutanı çarpışmada ölünce yerini aldı ve düşman püskürtüldü. Zafere bir ay kala Mahmud da can verdi. 19 yaşındaki Netĥo His Stalingrad kentini savunanlar arasındaydı, çok sayıda Alman askerini öldürdü. “Krasnıy Oktyabr” (Kızıl Ekim) adlı işçi fabrikası ile  o adlı beldenin kurtarılması sırasında, arkadaşlarını korurken can verdi. Baste İbrahim Fin Savaşına katıldı, ardından Havacılık Yüksekokulu’nda okudu. Denizciydi, süvari ordusuna katıldı, Polonya, Çekoslovakya, Macaristan ve Avusturya’yı özgürlüğe kavuşturanlar arasındaydı, Almanya’da savaştı, kendisine  iki nişan (орден) ve 12 madalya verildi. Açumıj İsmahil Kursk, Orel, ;mel ve Bryansk’ta savaştı, Vilnius’ta yapılan büyük savaşta can verdi, cenazesi o kentte defnedildi. Źel`  Mecid, Bryansk ormanlarında partizanlarla/ direnişçilerle  birlikte çarpışırken çok sayıda düşmanın canını aldı. “Jıbğe vıjım vaye, zeve vıjım hadağe” (Rüzgarın ardından fırtına, savaşın ardından yas/ gözyaşı) demiş Adıgeler. Savaşçılardan bazılarının nerede ve nasıl öldükleri hâlâ bilinmiyor. Onlar için akrabaları tarafından yas tutuldu, ağıtlar düzüldü; unutulmuyorlar, anılıyor ve kahramanlıkları dilden dile anlatılıyor. Köylerdeki anıtlarda adları yazılı, kutlama günlerinde anma törenleri düzenleniyor, ülkemiz için canlarını veren  savaşçılar hep anımsanıyorlar. Adıge mak, 11 Temmuz 2013 Çeviri: Hapi Cevdet Yıldız Not: Pseytuk Köyü Adıgey'in Tahtamukay ilçesi batısında müzisyenleri ile ünlü bir köydür