TARİHİN SAYFALARI AYDINLATIYOR

Adıge Cumhuriyeti toplumsal hareketi Adıge Xase’nin olağan genişletilmiş yönetim kurulu toplantısı gerçekleştirildi. Toplantıda milli tarihimiz, çerkesçe öğretimi, sanat ve sporla iştigal eden gençlerle eğitimsel mahiyette yapılan çalışmaların hayatın gerçeklerine uygun yürütülmesi ve diğer konular ele alındı. Günümüzde Çerkeslerin tarihinde yer etmiş olaylardan bahsederken, olayların gerçek durumu hakkında çıkarsamalar-değerlendirmeler yapıyoruz. Buna rağmen insanların bakış açılarının birbiri ile örtüşmediği durumlar da çıkıyor. Organizatörler bunu göz önüne alarak Adıge Cumhuriyeti Çeraşe Tembot Beşeri Bilimler Enstitüsü idarecisi, Cumhuriyet Adıge Xasesi Xesaşha’sı üyesi Bırsır Batırbıy’e ‘Bzıyko Savaşı’ ile alakalı konuşması için rica ettiler. Kadim — en yaşlı milletlerdeniz Bırsır Batırbıy’ın aydınlattığına göre, Çerkes tarihi ile ilintili bilgilerin öğrenilmesi için faydalanılabilecek arşiv materyallerinin sayısı az değil. Bu materyallerin en çok toplandığı yerin ise Türkiye olduğu öngörülüyor. Kadim milletler arasında Rumlar, Romalılar, Gürcüler ve Çerkesler de yer alıyor. Çerkes süvarileri hakkında konuşmaya başlanılacak olursa, Kafkas coğrafyası ele alınacak olursa milletdaşlarımız ön plana çıkıyorlar. Çerkes kıyafetini kafkasyada yaşayan milletlerde giymeye başladılar, bunu sadece güzel gördüklerinden değil yaşamlarının bir parçası olmuş olarak kullanıyorlar. Millettaşlarımız devlete sahipler miydi? (* Къэралыгъо; Çn. lütfen açıklamaya bakınız) Bırsır Batırbıy bu soruyu da toplantıda ele aldı. Çerkeslerin güçlü orduları vardı, üzerinde oldukları şen-xabzelerle diğer milletlerden öne çıkıyorlardı. (Çn. Cümlede yar alan шэн-хабзэ kelimesi nizam-düzen olarak kullanılmış, lütfen xabze kelimesinin günümüzde devlet-düzen anlamındaki çağdaş kullanımı ile anlamlandırıldığını düşünmeyiniz) Milletimizin tarihinde en mutabık olunan (başka bir şeylerle karışmayan) şey milletimizin Çerkes Xesaşhasına sahip olduğudur. Xesaşha’nın kararları uygulanırdı. Bırsır Batırbıy Kafkas savaşlarından bahsedilecek olunduğunda Rus İmparatoru ordularına karşı yüzyılı aşkın Çerkeslerin savaştığının göz önüne elınması gerektiğini ifde etti. Eskiden güçlü ordular eğitiyorlardı, Çerkes nizamı (Adıge xabze) millete çalışıyordu. Çerkes parlamentosu (Adıge Xase) bizleri koruyordu bizler de göz bebeğimiz gibi Adıge Xase’sini (Çerkes parlementosunu) koruyorduk. Bırsıy Batırbıy Rusyada aynı dönemde thamate olmak isteyenler çevresinde gerçekleştirilen entrikalar ile Çerkeslerdeki durumun karşılaştırmasını yaparak çeşitli örnekler vererek Adıge Xase Liderinin (çerkes parlementosu liderinin) bölgelerce nasıl seçildiğini anlattı. Zaman zaman daha iyi ve güçlü olanın belirlenemediğinde çatışmalar olduğunu da söyledi. Ulusumuz gerektiğinde sıkı bir dayanışma içine girebiliyordu. Bilim adamları günümüzde de Bzıyko savaşına sebep olan şeyler hakkında konuşuyorlar. Uzun yıllar öncesine dönecek olursak, aynı milletin fertleri arasındaki bu anlaşmazlık savaşla neticelenmemeliydi. Bzıyko savaşının getirdiği yıkımdan hala bahsediyor olmamızın altında günümüzde topraklarımızda benzer çatışmaların olmasını arzulamıyor olmamız yatar. Toplantı katılımcıları Bırsır Batırbıy’e pek çok soru sordular, folklörümüzde bizlere ulaşmış olan şarkılar hakkında da konuştular. İnsanlarımız Woşne’u Savaşı hakkında da daha fazla bilgi sahibi olmak istiyorlar. Çözümler Cumhuriyetimizde çocuk, genç Çerkes milli müzik enstrümantal ansambleleri kuruldu. Baste Asıyet, Bidanıko Mariyet, Ğuçe Zamudin, Yedıc Viktoriya yönetiminde ilgi çekici konserler veriyorlar. Nart destanlarını, söylenceleri halka ulaştırıyorlar. Ünlü yazar Meşbaşe İshak’ın Bzıyko savaşı ile alakalı iki kitabı 1976 ve 1978 yıllarında yayınlandı. Rusya Halk sanatçısı, kompozitör Nehaye Aslan’ın yazdığı ilk çerkes operası Bzıyko Savaşı üzerineydi. Bu müzik eseri Nalçik, Çerkeskale, Krasnodar, Moskova ve Mıyekuape ve başka yerlerde sahnelendi. Müzik sanatımız gelişirken, milli tarihimizi de dillendiriyor. Barış içerisindeki yaşamı daha da güzelleştirmeye çalışıyoruz. Güncel sorunlar Cumhuriyet Adıge Xasesi thamatesi Tl’ımışeko Ramazan son aylarda gerçekleştirdikleri çalışmalar hakkındaki görüşlerini bildirdi. Cumhuriyetimizde Çerkes Bayrağı günü ve Kafkas savaşlarının bitiminin 152 yılı ile alakalı etkinlikler gerçekleştirildi. Cumhuriyet Başı Thakuşıne Aslan, hükümet ve parlementoya bağlı devlet görevlileri etkinliklere katıldılar. Mıyekuape ana caddesinde süvarilerin yürüyüş organizasyonu gereken şekilde henüz gerçekleştirilemedi. Adıge Xase kentin batısından filarmoni binasının önüne gelecek bir araç konvoyu düzenlenmesi kararı almıştı, fakat bu da istenilen şekilde gerçekleştirilemedi. Görsel tamamlayıclar (materyaller)… Köylerden gelenler kent parkından Mıyekuape ana caddesi üzerinde ellerinde Kafkas savaşı ile alakalı pankartlar taşıyarak yürüdüler. Ramazan Tl’ımışeko böylesi görsel tamamlayıcı (materyalleri) kimseye danışmadan kendi başına istediğin şekilde taşımanın uygun olmadığını (зэрэмытэрэзыр) söyledi. Bunun yanı sıra üzerinde durduğu bir diğer husus ise internet ağını kullanarak uygunsuz davranışlar içerisinde çeşitli yazıları halka ulaştırarak Adıge Xaseyi yermekle uğraşanlar olduğunu da belirtti. Çerkes dili, tarihi öğrenimi Tl’ımışeko Ramazan, Bırsır Batırbıy, Şhalaho Asker ve diğerlerinin de belirttiği gibi; Cumhuriyetimiz Eğitim ve Bilim Bakanlığı, Mıyekuape kent idaresi eğitim ve bilim dairesinin bilgisi çerçevesinde toplantılar yuvarlak masa toplantıları düzenleyecekler. Boleko Aslan, Kabartaye Adam, Şhaptleko Ğuçıps, Neğuçu Aslan’ın üzerinde durarak belirttikleri şey ise milli bilinçle ilintili konulara öğretmenlerin, gençlerin katılmaya başlamalarıydı. ‘Nane’ firmasında bazı toplantılar gerçekleştirildi, başlatmış oldukları bu çalışmaları daha da ileriye taşıyacaklarını umuyoruz. Adıge Cumhuriyeti Ulusal İşler, Yurtdışında Yaşayan Soydaşlar ve Basından Sorumlu Komite Başkanı Şhalaho Asker Ürdünde yaşayan soydaşımız gençlerden bir grubun turizm etkinliklerine iştiraklerinin sağlanması hususu üzerinde çalıştıklarını söyledi. Boleko Aslan, Tatleko Adam, Beğuşe Adam, Açumıj Yusuf, Kuyij Kaplan ve diğerleri kendi görüşlerini de toplantıda dile getirdiler. Adıge Xasenin kongresinin sonbaharda yapılacağının da altını çizdiler. Kültür emekçileri ve sporcularımızın başarılarını nasıl tebrik ettiklerini ise gazetemiz okuyucularına daha sonra ayrıntılı olarak aktaracağız. YEMT’ITL Nurbıy Çeviri; AÇUMIJ Hilmi (*) Yazıda kullanılan Çerkesçe ifadelerde gayet anlaşılır olan DEVLET kavramlarını Türkçeye aktarmak gereğini gördüm. Rusyada günümüzde anlaşılan devlet kavramı государство, yani ;sudarlık, hükümranlık anlamını taşıyan kelime ile kullanılır, devlet denildiğinde ‘bir hükümdar’ ve tabiyeti anlaşılır… Dilimizde de bu kelime taşıdığı aynı anlamı ile къэрал — kral kelimesinden türemiş къэралыгъо — krallık kelimesi ile ifade edilir. Bırsır Batırbiy ise devlet anlayışının Çerkeslerde ;sudarlı yani merkezi hükümranlıklı olmadığını izah dahi etmeye gerek görmemecesine dilimizdeki şekli ile tek kelimeyle dillendirip anlaşılır olduğundan hiç şüphe etmeyerek aktarmış. Bu kelime ise xэсашъхьа ve en basit anlaşılır türkçe izahatı ile ‘baş parlamento’, uzun lafın kısası Çerkeslerin ;sudarlı (kerallı)- Merkezi hükümranlıklı devlet yerine Parlamenter sisteme sahip olduğunu açıklamış. Her birinizden, Keralığo ve Xesaşha kavramlarını sadece DEVLET olarak çevirmenin yazı bütünlüğünü bozacağından ve bu kelimelerin-kavramların türkçedeki tam karşılığını bulamadığımdan, böylesi uzun açıklamalar yapmak zorunda kaldığım için özür diliyorum. Uzun lafın kısası eğer devletten keralığo anlaşılır şekilde alırsanız keralığomuz yoktu. Şayet devlet dediğimizde xesaşha (kanun yasa koyucu — hakimiyet tesis edici, ordu vb. yapıları oluşturabilen parlamenter yapı)yı kasdediyorsak хэсашъхьа sahibiydik.   Kaynak: ADIGE MAK