28 Eylül Çerkes (Adıge) Ulusal Kıyafet Günü Nedeni İle Özel Röportaj

"Köklerimizi unutursak, zaman ve nesiller arasındaki bağı koparır; dünyadaki yerimizi yeniden tanımlama ihtiyacıyla karşı karşıya kalırız"... Staşu Yure 

Staşu Yure kimdir?

Dünyaca ünlü stilist, Adığe Cumhuriyeti sanat dalında Devlet ödülü sahibi, AC. Kültür Emekçisidir. Türkiye, ABD, Abhazya, Suriye, Ürdün, Estonya, Almanya gibi ülkelerde ürünlerini sergilemiştir. Halen Adığey'de Maykop’ta yaşamaktadır.

Staşu Yure’yi Maykopta Etnoğrafya Müzesinde ziyaret ettim. Birlikte hem müzeyi gezdik hem sorularımızı yönelttik... 

ÇETAV LEVENT- Sayın Staşu Yüre, nerelerde ve hangi okullarda eğitim gördünüz?

STAŞU YURE- Merhaba. Moskova Politteknik Üniversitesi'nde okudum. Çırak olarak Abhazya'nın Oçamçira şehrinde bir dikiş atölyesinde terzilik üzerine çalıştım.

Ç. L.- Sanata ve stilistliğe ilginiz ne zaman ve nasıl başladı?

S. Y.- 1948'in Ağustos ayında Abhazya'nın Oçamçira şehrinde bir dikiş atölyesinde çırak olarak işe başladım. Aralık 1967'de, uzmanlık alanımdaki işimin başladığı Maykop şehrine, Adığey'e döndüm.

Bölgede daha sonraki üretimi için yeni giysi modellerinin geliştirildiği bir dikiş deney laboratuvarına başkanlık ettim. O zamandan beri kostüm tasarlıyorum. 

Ve 1981'den beri, paralel olarak, dekoratif ve uygulamalı sanata ( güzel sanatlar ) başladım: Farklı dönemlerin ulusal Adığe ( Çerkes ) kostümüne dayanan paneller, dekoratif ve uygulamalı sanat objeleri ve felsefi kostümler yaratmaya başladım.

Ç. L.- Eserlerinizi yaratırken nelerden ilham alıyorsunuz?

S. Y.- Bir yandan halkımın tarihinden, örf ve adetlerinden, milli kültürü ve yaşam tarzından. Öte yandan, bu, tüm bileşenleriyle çevremizdeki dünyadan: Her biri bu dünyaya benzersiz özgünlük katan halkların çeşitliliği, bu güzel doğa... Bunlar, insan yaşamının çeşitli yönleri ve toplumun farklı alanlarda tezahürleridir. 

Çoğu eserimin felsefi ve anlamsal bir yükü var. Onlar aracılığıyla barıştan ve iyilikten, tüm halkların karşılıklı anlayışından, ekolojiden, çevrenin korunması gibi konulardan bahsediyorum. 

Bazı seçkin tarihi şahsiyetlerin olduğu kadar, halkımın ve tüm ülkenin yaşadığı tarihi olayların ve dönemlerin eserlere yansımaları var. O yüzden herkesin anlayabileceği bir dilde - sanatın dilinde, tüm bunları düşünüyor ve düşüncelerimi insanlarla paylaşıyorum. 

Dünya çok çeşitli ve çok yönlüdür. İçinde güzel, öğretici ve karmaşık olan çok şey var. İşimle iyilikten, güzellikten, bir insanın bu dünyaya getirdiği sorumluluktan bahsetmeye çalışıyorum.

Ç. L.- Bir çok serginiz ve defileniz olduğunu biliyoruz. Eserlerinizi hangi ülkelerde ve şehirlerde? Aldığınız ödüller nelerdir?

S. Y.- Evet, çalışmalarım Rusya'nın 15 şehir ve kasabasında sergilendi. 2014 yılında Soçi'deki Olimpiyat Oyunlarında "Çerkes ( Adyghe ) Evi"nde sergilendi. Moskova'da, birincilik kazandığı Uluslararası Ulusal Kostüm "Ethno-Erato" yarışmasına iki kez katıldı. 

2015 yılında Rusya Sanat Akademisi, Uluslararası UNESCO Güzel Sanatlar ve Mimarlık Kürsüsü ve Moskova Uluslararası UNESCO Yardım Vakfı tarafından düzenlenen “Sürdürülebilir Kalkınma için Kaynak Olarak Dünya Kültürü” Uluslararası Forumu'na katıldı. 

Diğer ülkelerde de sergiledim: Suriye'de Şam ve Halep'te -, Ürdün ve ABD'de, Türkiye'de İstanbul, Çorum ve Bursa'da, Almanya ve Estonya'da...

Ç. L.- Dünyaya yeniden gelseniz hangi mesleği yapmak isterdiniz?

S. Y.- Aynı mesleği seçerdim. İşimi seviyorum.

Ç. L.- Bundan sonra yapmak istediğiniz veya gerçekleştirmeyi düşündüğünüz bir proje var mı?

S. Y.- Evet, üzerinde çalıştığım ve başlamayı planladığım yeni fikirler ve projeler var.

Ç. L.- 28 Eylül Çerkes ( Adığe ) Kıyafet Günü'nün aynı zamanda sizin doğum gününüz olduğunu biliyoruz. Bu bir tesadüf mü? Yoksa kıyafet günü için özellikle bu gün mü seçildi?

S. Y.- Elbette Çerkes Kıyafet Günü'nün 28 Eylül'de kutlandığını biliyorum. Bu gerçekten benim doğum günüm ve bir tesadüf değil. 

Çerkes Kıyafet Günü ilk kez 2011 yılında kutlandı. Bu tarih benim benim doğum günümle aynı zamana denk geldi. Böylece Çerkes ( Adığe ) kostümünün yeniden canlanmasına yaptığım katkıya işaret edildi.

Ç. L.- Çerkes ( Adığe ) Ulusal Kıyafet Günü Hakkında düşüncelerinizi alabilir miyiz?

S. Y.- Ulusal kostümün bir kişinin yetiştirilmesinde önemi çok büyüktür. Ulusal kostüm, kültürümüzün mirasının paha biçilmez bir parçasıdır. 

Köklerimizi unutursak, zaman ve nesiller arasındaki bağı koparır, dünyadaki yerimizi yeniden tanımlama ihtiyacıyla karşı karşıya kalırız. 

Halkının tarihsel tecrübesinden mahrum kalan bir insan, kendisini tarihsel perspektifin dışında bulur ve ancak bugünü yaşayabilir. 

Ulusal kostümün pasaport görevi gördüğü bir zaman vardı.

Ç. L.- Bize bir Çerkes kadınının gelinliğinin özelliklerinden bahseder misiniz?

S. Y.- Çerkes kadınlarının ayrı bir gelinlikleri yoktu. Şenlikli bir elbise konsepti vardı. Bir ailenin veya soyun sahip olduğu en iyi elbiseydi. 

Böyle bir elbiseleri olmayanlar, başka bir köyde yaşasalar bile, akrabalarından ödünç alırlardı. 

Önem özellikle elbiseye değil, olayın kendisine verilirdi. 

Kız çeyizi hazırlardı: Ailenin böyle bir fırsatı varsa, damadın akrabalarına hediyeler, altın işlemeli süsler ve bayram elbisesi de bu listeye dahil edilebilirdi. 

Şapkanın iç tarafına bir aile işareti (tamyg) işlenirdi, böylece aitlik görünür olurdu ve şapkayı kime hediye edeceklerini bilirlerdi. 

Çeyizin nasıl hazırlandığı ile kızın gelecekteki bir eş olarak tutarlılığı kanıtlanırdı. Altın sırma dikiş tekniğiyle yapılmış süslerin ve aksesuarların koruyucu özelliğine büyük bir önem verilirdi. Bu başlangıcı ve sonu olmayan ve kızları sarmalayan altın sırmalı şeritte olduğu gibi. Kemerde, birçok halk için kutsal sayılan gönül çukurunu kapatan göğüs tokası biçimindeki düğmelerde, karşılığı olan şekilli ilik görevi gören parçada ve göğüs bölümü süslerinin kenarındaki ufacık ses yapan çanlarda olduğu gibi. Kızları koruma, yüzlerini örterek değil, ileride annelik için önemli bölgelerin korunmasıyla sağlanırdı. Renkler ise koyu yani ölçülü sadeydi.

Ç. L.- Dul kadınların elbiseleri özel miydi? Bu konuda bilgileriniz var mı?

S. Y.- Dul kadının elbisesi için özel bir form yoktu. Evli bir kadının, özellikle de bir annenin elbisesi ise zaten ayrıca süslenmezdi. 

Çerkeslerin belli bir yas rengi yoktu. Kederin kendisi, zaten, şık veya parlak giyinme arzusu uyandırmaz. 

Çerkeslerde yas, kadının davranışında kendini gösterirdi.

Ç. L.- Çerkesler için erkek kalpağının özellikleri nelerdir?

S. Y.- "Şeref için, ısıtsın diye değil!" derler Kuzey Kafkasya’da kalpak için. Kuzey Kafkasya’da kalpak, koca bir dünya ve özel bir efsanedir. 

Kuzey Kafkasya kültürlerinin çoğunda başında kalpak olan veya benzer herhangi bir başlık olan bir erkek öncelikli olarak cesur, bilge, özgüvenli gibi niteliklere sahip sayılır. 

Kalpak giyen kişi kendisini sanki ona göre ayarlamaya çalışır, hareketlerini ona uygun belirler- çünkü geniş anlamda kalpaklı kişi mesela başını eğemez veya başı eğik birisine doğru gidemez.

Çerkeslerde bazı deyişler vardır: "УлIэу паIо пщыгымэ", yani, "Kalpaklı ve erkeksen"... veya "УзэупчIыжьын умыгъотымэ, уипаIо еупчIыжь"; "Danışacak kimseyi bulamıyorsan kalpağına danış" gibi.

İnsanın başından kalpağına vurarak düşürmek ise hakaret kabul edilirdi. Eğer insan kalpağını kendi çıkarıp bir yere koymuşsa kimse ona el sürmez; çünkü sahibiyle başının derde gireceğini bilirdi.

Meşhur yaşanmış bir olaydan bahsedilir, ünlü Lezgi kompozitör Hacıbek Vezir tiyatroya gideceğinde iki bilet alırmış: birini kendisi için, diğerini ise kalpağı için.

Ç. L.- Doğum gününüzü kutlar verdiğiniz cevaplar için teşekkür ederiz Yure.

STAŞU YURE- Ben de her şey için teşekkür ederim.

Not: Röportaja katkıları için, Xut Rüstem'e, Khuaj İbrahim'e, Şey Saida'ya ve İyigün Şengül'e teşekkür ederiz.

Çerkesya Hareketi Haber Merkezi

27.09. 2021