BİZ ADIĞEYİZ, BİZ ÇERKESİZ...

Çerkes (Adıge) halkının kendi dilinde tek bir “ADIGE” adının olması ve diğer dünya dillerinde ulusal “ÇERKES” adının kullanılması gerçeğinden dolayı tek bir isim altında birleşme gerekliliği ile ilgili öneri, karar, belge alıntıları.

"Biz Adıgeyiz, Biz Çerkesiz" Bilimsel-Pratik Forumu, 21-22 Haziran 1991, Maykop

"Adige" adı altında yüzyıllarca birliğini koruyan Adige etnik grubu, "Çerkes" etnik adı altında dünya tarihi ile tanınıyordu. 19. Yüzyılda Kafkas savaşı ve tarihi vatanlarından Osmanlı Devleti'ne zorla sürgün edilmesi, halkın onarılamaz bir şekilde zarar görmesine neden olurken, onları tamamen yok olmanın eşiğine getirmiştir.

Adıge ulusu tüm dünyaya dağılmış, ancak onda biri tarihi anavatanda kalmıştır. Bölgesel sınırların değişmesi, ekonomik bağların kopması, insanların kültürel, dilsel ve psikolojik birliğinin yok edilmesi gibi olumsuz süreçleri hayata geçirildi.

Ne yazık ki, parçalanma süreçleri Sovyet döneminde de devam etti ve arttı. SSCB ve RSFSC 'nin ulusal-devlet yapısı Çerkeslerin yapay bölünmesini meşrulaştırdı. Özerk idari sistem, takdirine bağlı olarak Çerkeslere, Adıgey, Kabardey, Çerkes, Sapsığlar gibi çeşitli isimler verildi. Uygulamada, insanlar hem kendini tanımlama hem de yabancı isim hakkından mahrum edildi.

"Biz Adıgeyiz, Biz Çerkesiz” adlı Bilimsel-pratik forumuna Kabardey-Balkar, Karaçay-Çerkes, Adıgey, Karadeniz Şapsığ, dağlı halkının temsilcileri ve bilim adamları katıldılar. Krasnodar’da kendi adı “Adıge” olan etnik toplumun, kendilerinin tarihsel isimlendirilmesi gerçeği olan “Çerkes”etnik isminin geri verilmesi gerektiğine inanıyoruz.

Çerkeslerin Rusça resmi belgelerde ve nüfus sayımlarında, Kabardey, Adıge etnik isimleri altında belirlenmesi doğru değildir. Dünyanın farklı ülkelerindeki milyonlarca vatandaşımızın "Çerkes" olarak bilindiği unutulmamalıdır.

"Biz Adıgeyiz, Biz Çerkesiz” forumu katılımcıları, bu belgeye ekli gerekçeli görüşlere dayanarak, Kabardey-Balkar, Karaçay-Çerkes, Adıgey devlet organlarına aşağıdaki önerileri sunuyoruz.

I.Çerkes halkının devlet işlerinde, anketlerde, kimlik kartlarında, doğum belgelerinde, pasaportlarda ve diğer belgelerde mevcut ayrımının üstesinden gelmek için, tüm Çerkeslerin ( Adıgelerin ) ortak isminin geri kazanılması:

1) Anadilde – ‘Адыгэ-Adıge’ ( Rusça transkripsiyonlarda ‘Адыга-Adıga’ );

2) Rusça ve diğer dünya dillerinde – ‘Черкес- Çerkes’ veya ‘Черкешенка, Çerkeşenka’nın ( Çerkes kelimesinin dişil hali ) kullanılmasının önerilmesi;

II. Kabardey-Balkar, Karaçay-Çerkes ve Adıgey devlet organları bu konuda özel kararlar almalı ve adı geçen cumhuriyetler dışında yaşayanlar da dahil olmak üzere tüm Adıgeler için zorunlu olarak kabul edilmelidir.

III. Tek bir Çerkes dilinin ( Adıgebze) iki edebi varyantının varlığını tanınmalıdır:

1) Yukarı - Çerkes ( Kabardey )

2) Aşağı - Çerkes ( Kyakh )’ın kabul edilmesi;

IV.Kabardey-Balkar, Karaçay-Çerkes ve Adıgey devlet organlarınca, Çerkes ( ADIĞE ) soyadlarıyla uyuşmayan “ov”, “ev”, ”in” gibi Rusça soneklerin tespit edilerek, Rusça telaffuz normlarını da dikkate alarak, yeniden düzenleme yapılması için karar alınması önerilmektedir.

Tüm soyadların ana dilde telaffuz standartlarına göre veya kendilerine mümkün olan en yakın zamanda tespit edilmeleri ile birleştirilmelerinin sorunlarını incelemek için özel bir komisyon oluşturulması.

V. Kabardey-Balkar, Karaçay-Çerkes ve Adıgey devlet organlarınca bu sorunları çözmek için bir koordinasyon konseyi oluşturmaları önerilmektedir.

*******

KARAR

Tüm delegelerin katılımıyla birinci Adıge Kongresi, 28 Mart 1992, Nalçik

Adıgey, Kabartay-Balkar ve Karaçay-Çerkes Adıge Xase örgütlerin girişimiyle, 21-22 Haziran 1991’de Maykop’ta, “Biz Adıgeyiz, Biz Çerkesiz” konulu düzenlenen konferansta bilim forumunun tavsiyelerine dayanarak, Çerkeslerin tek bir millet olduğu, tek isim, tek tarih, tek kültür, tek bir tarihi vatanı olması ile birlikte ve halkın daha fazla ayrışmasının üstesinden gelme amacıyla, ilk Adıge (Çerkes) kongresi şu kararları aldı:

1. Ulusun kendi etnik adı “ADIGE” ve diğer halkların verdiği etnik isim ( ekzoetnonim )

“ÇERKES ” ismini, Rusya Federasyonu ve diğer bütün ülkelerde yaşayan bütün Adıgeler için ortak olarak tanımak.

2. Kabardey-Balkar, Adıgey ve Karaçay-Çerkesya Yüksek Sovyetlerine, 1 Eylül 1992 tarihinden itibaren tüm devlet işlerinde , anketlerde, kimlik kartlarında, doğum belgelerinde, pasaportlarda ve diğer belgelerde, bütün Adıgeler için ortak bir isim oluşturun:

a) Anadilde – “Adıge “

b) Rusça ve dünyanın diğer dillerinde - "Çerkes" ("Çerkeşenka”-dişil hali)

3. Tek bir Adıge diline ait iki edebi varyantın varlığının kabul edilmesi:

а) Yukarı - Çerkes (Kabardey);

b) Aşağı - Çerkes (Kyah).

4.Kabardey-Balkar, Karaçay-Çerkes ve Adıgey devlet organlarınca, Çerkes ( ADIĞE ) soyadlarında yer alan “ov”, “ev”,”in” gibi Rusça soneklerin kendi ana dillerinde telaffuz normları dikkate alınarak düzenleme yapılması için karar alınması.

5.Ulusal-devlet oluşumları dışında yaşayan Adıgeler için de aynı değişiklikleri yapması için ilgili makamlara önerilerin sunulması.

6.Bu kararın uygulanmasının kontrolü, Tüm Adıgeler Koordinasyon Konseyi'ne aittir.

*******

BELGE

Sevgili Ilyas Borisoviç!

Bu yıl haziran ayında Krasnodar'da yapılan Dünya Çerkes Birliği’nin (DÇB) IV. kongresi kararında, Çerkes (Adıge) halkının etnik isminin, Adıgelerin kendi dillerinde tanımladıkları “Adıge” ismi, Rusca ve diğer dillerde “Çerkes” isminin kullanılmasına dayalı olarak tek bir isim altında birleştirilmesi gerektiği tekrar bir kez daha doğrulandı.

Ekim 1998’de, Dünya Çerkes ( ADIĞE ) Bilim Akademisi Yıllık Toplantısı, tarihi vatanlarında yaşayan Çerkeslerin ( Adıgelerin ) etnik isimlerini birleştirme sorununun bilimsel geçerliliğine karar verdi.

Bilim adamları, etnik adın birleştirilmesinin insanların ruhsal gelişimi için en önemli koşul olduğu, dilin,kültürün ve geleneklerin başarılı bir şekilde gelişmesinin temeli olduğu konusunda hemfikirdir.

DÇB yönetim kurulu bu bilgileri memnuniyetle karşıladı, bu yılın Ağustos ayında, Adıgey Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Aslan Carımov Parlamentolararası Konseyi’’ne sizin adınıza, Kabardey-Balkar Cumhuriyeti ve Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti üç cumhuriyetin devlet yetkililerine Çerkes ( ADIĞE ) etnik isminin birleştirilmesiyle ilgili benzer tavsiyeler içeren karar taslağını gönderdi.

DÇB yönetim kurulu, böyle bir kararın kabul edilmesinin, uzun zamandır acı çeken Çerkes ( ADIĞE ) halkının yeniden canlandırılmasına ve tarihsel adaleti geri getiren bir eyleme, parlamentolar arası Konsey’in zamanında ve önemli bir katkısı olacağına inanmaktadır.

20 Kasım 1998'de yapılması planlanan Parlamentolar arası Konsey oturumunda, Adıgey Cumhuriyeti Başkanı A.A. Carımov tarafından sunulan karar tasarısını gündeminize almanızı rica ediyorum.

Saygılarımla,

DÇB Başkanı B.Kh. Akbashev

14 Ekim 1998

Kaynak: B.Kh. Akbashev Gerçeğin zorlu yolları. Maykop 2001. 369.

Hazırlayan: Yılmaz Beştepe...