Лъэпкъ Шъуашэр Щыгъын Къодыеп

Зылъэгъурэ пстэумэ агъэшIагъозэ, лIэшIэгъу пчъагъэхэр къызэпачыхи бзылъфыгъэ ыкIи хъулъфыгъэ адыгэ шъуашэхэр непэ къыднэсыжьыгъэх. Ахэр зэрэзэгъэфагъэхэм ыкIи зэрэдахэхэм ямызакъоу, зэрэгупсэфхэм афэгъэхьыгъэ къэбархэр адыгэхэм къахахьэщтыгъэ шIэныгъэлэжьхэм, географхэм, тхакIохэм, нэмыкIхэми атхыгъэхэу щыIэх.

Адыгэ шъуашэм итарихъ тиэрэ ия 4-рэ лIэшIэгъу къыщежьэ. А охътэ кIыхьэм къыкIоцI щыгъынхэм бэрэ ахэIэзыхьажьыгъэх, ахэм ащыщ пкъыгъохэр зэблахъугъэх, адыгэхэр зыщыпсэухэрэ чIыпIэм ящыIэкIэ-псэукIэ тегъэпсыхьагъэхэу ашIыгъэх.

Адыгэ шъуашэр зыгъэшIэгъуагъэхэм ащыщых усэкIошхохэу Пушкиныр, Лермонтовыр, нэмыкIхэри. Саемрэ цыемрэ ахэм къызэратхыхьэгъэ гущыIэхэм адыгэ бзылъфыгъэри хъулъфыгъэри зэрэщытынхэ фаер нэгум къыкIагъэуцо.

Тхыгъэу щыIэхэм адыгэ шъуашэхэм ягугъу апэрэу къызыщашIыгъэр я 10-рэ лIэшIэгъур ары. Араб тарихълэжьэу, географэу ыкIи зекIоу Масуди бзылъфыгъэ щыгъыныр зэрилъэгъугъэр мыщ фэд: «Адыгэ бзылъфыгъэхэм яшъуашэ данэм е къэтэбэ плъыжьым ахашIыкIыщтыгъ. Ар зэрагъэкIэрэкIэрэ гухьарэхэр дышъэ IуданэкIэ хадыкIыщтыгъэх».

Я 18-рэ лIэшIэгъум ыкIэхэм, я 19-м ипэублэ лъэхъан ары адыгэ шъуашэр зыфэдэр цIыф жъугъэхэм зыщашIагъэр. КъокIыпIи КъохьапIи адыгэ шъуашэм идэхагъэ ащагъэшIэгъуагъ. Адыгэ хабзэм ухэIэзыхьажьынэу зэрэщымытым фэдэу, адыгэ шъуашэми щыкIагъэ имыIэу агъэпсыгъагъ.

Польшэм щыщ тарихълэжьэу Б. Барановскэм ытхыгъ: «Кавказ модэм ифэмэ-бжьымэхэр польскэ модэм инэу къызэрэтехьэхэрэр IэкIыб хэгъэгу къикIыгъэ зекIохэм псынкIэу анэ къыкIидзэщтыгъ. Я 17-рэ лIэшIэгъум ыгузэгухэм къащегъэжьагъэу Польшэм лIыкIоу Стамбул ыгъакIощтыгъэхэм ащыгъыгъэ шъуашэхэр адыгэхэм е грузинхэм яехэм макIэ зэратекIыщтыгъэр. Хэгъэгум ипачъыхьэу Ян Собесскэми кавказ щыгъынхэр бэрэ ыгъэфедэщтыгъ. Адыгэхэм яшъуашэ зэхъокIыныгъэу фэхъухэрэр ащ шъэфэу ицIыфхэм къызэраригъэгъашIэщтыгъ. Шы IапIэхэри адыгэхэм яехэм афэдэу аригъэшIыщтыгъэх».