'Öküz Saraya Çıkarsa Kral Olmaz, Ama Saray Ahır Olur' Sözü Üzerine - Beshto Aslan

"Öküz saraya çıkarsa öküz kral olmaz ama saray ahır olur" atasözü Türkiye'yi karıştırmakla beraber Çerkeslere mal edildi; fakat bu, en azından gazeteci Sedef Kabaş'ın öne sürdüğü şekliyle, öyle değil. 

Çerkesler'de bu artiodaktil hayvanla ilgili atasözü veya özlü sözler biraz farklı karaktere sahiptir. Genel olarak göze çarpan, çeviride "Boğa"dan (Guu) söz ediliyor, oysa Çerkes atasözünde "Öküz"den (Vı) söz edilir. Zirai işlerde kullanılan, yani arabaya koşulan ve çift süren bir hayvandır.

Çerkeslerde birçok kısa ve keskin zekalı kelime oyunları bu mükemmel hayvanın günlük yaşamdaki öneminin altını çizer. "Öküzü olmayan danayı bağlar (sürer)" ( Вы зимыlэм шкlэ щlещlэ ), "Öküzü cılız olup köpeği şişman olanın hanesinde bolluk vardır" (  Зив уэдымрэ зи хьэ пшэрымрэ, унагъуэщgibi ) gibi. 

Çerkes dilinin semantiği, sözde Çerkes atasözünün Türkçe versiyonunda kullanılan deyimlere yabancıdır ve bu nedenle anlamsal bir çeviri olarak bile kabul edilemez.  

Bir Çerkes, böyle bir deyimi inşa ederken bir padişah ve bir saray ile değil, bir misafir ve bir misafir odası - "khach'esh" ile durumsal bir kelime oyunu oynamayı tercih eder.

Türkiye'de yaşayan Çerkeslerden biri bu skandalı tartışırken ( gazeteci bu atasözünü sadece sosyal ağlarda kullanmakla kalmadı, Tele1 TV kanalında da canlı yayında söyledi ), orijinal atasözünün kendi versiyonunu sundu: "Boğanın onur yeri ahırdır." Gazetecinin kullandığı versiyonun nereden gelebileceğini de açıkladı. 

Bir süre önce Türkiye'de, Eskişehir'de, yurttaşlarımızdan biri, eskiden ve bugün Çerkes diasporası tarafından kullanılan atasözlerinin ve sözlerin koleksiyonunun bulunduğu bir kitap yayınlandı. Türkçe yayınlanan bu kitapta da aynı talihsiz atasözü yayınlanmıştı. Büyük ihtimalle kadın gazetecinin eline geçen de bu kitap.

Bunun bir anlamda Türkiye'deki Çerkes ortamında - anavatanın kültürel bileşeninden ayrı olarak - doğmuş bir neolojizm olması mümkündür.  

Ne olursa olsun, şimdi bu ifade sonsuza kadar Çerkeslere mal edilecek.  

Evet ve reddetmek için hiçbir neden yok: iyi niyetli, yakıcı ve çok doğru bir ifade.

Aslan Beshto,

Çerkes Sivil Toplum Kuruluşları Koordinasyon Kurulu Başkanı