ULUSU İÇİN YAŞADI - ИЛЪЭПКЪ ПАЕ ЩЫIАГЪ

İyi eğitim görmüş-yetişkin ,içten duyarlılığı olan,şair ,yetkin Anchoko Hadjıbech 'in doğumunun 170.yılı nedeniyle Adıgey Cumhuriyeti Uulsal kütüphanede yuvarlak masa toplantısı yapıldı. Еджэгъэ-гъэсэгъэшхуагъэу, гулъытэ-гупшысэ куу зыхэлъыгъэу, усакIоу, Iазэу Анцокъо Хьаджыбэч къызыхъугъэр илъэси 170-рэ зэрэхъурэм фэгъэхьыгъэ Iэнэ хъурае мы мафэхэм АР-м и Лъэпкъ тхылъеджапIэ щызэхащэгъагъ. Хъугъэ-шIэгъэ ин Адыгэ тхыбзэмрэ адыгабзэмрэ я МафэкIэ мэфэкI Iоф­тхьабзэхэм къадыхэлъытагъэу, мы зэхэхьэ-зэхэгущыIэгъур зэрагъэхьазырыгъэр тхылъ­еджа­пIэм иIофышIэу Кучмэз Аминэт къыIуагъ. УиблэкIыгъэ пшIэным, лъэпкъым къыхэкIыгъэ цIыф Iушхэм ыкIи гъэсагъэхэм ухэтми уафэ­нэIосэным, анахьэу ахэм ящысэкIэ непэрэ ныбжьыкIэхэр щыIакIэм фэпIугъэнхэр игъоу зэралъэгъурэм Iофтхьабзэр ишыхьатыгъ. Илъэпкъ пае щыIэгъэ цIы­фышхоу, емызэщыжьэу ащ шIэныгъэ Iофышхо фэзылэжьы­гъэу Анцокъо Хьаджыбэч имэ­фэкIкIэ зэхащэгъэ Iэнэ хъураер шIуфэс гущыIэкIэ къы­зэIуихыгъ ыкIи зэрищагъ филологие шIэныгъэхэмкIэ докторэу, профессорэу, гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтэу Т. КIэ­ращэм ыцIэкIэ щытым идиректорэу Бырсыр Батырбый. Зигъо Iофыгъом хэлэжьагъэх Адыгэ шIэныгъэ институтым, Адыгэ къэралыгъо университетым яшIэныгъэлэжьхэм ащыщхэр, къалэм иеджэпIэ зэфэшъхьафхэм ащеджэхэрэр ыкIи якIэлэегъаджэхэр. Анцокъо Хьаджыбэч иунагъо щыщхэу, игупсэхэу — ыпхъоу Гощэфыжь ипхъорэлъфэу Хъанэкъо (Анцокъо) Мэлайчэт, ипхъорэ­лъ­фым ыпхъоу, педагогическэ шIэныгъэхэмкIэ кандидатэу, АКъУ-м икIэлэегъаджэу Хьа­къунэ Мирэ хэлэжьагъэх. Iэнэ хъураем щыIагъэх ыкIи адыгэ тарихъым икъэбар нахь благъэ зыфашIыгъ Мыекъопэ къэралыгъо техническэ колле­джым, гурыт еджапIэу N 7-м къарыкIыгъэ еджакIохэм. МэфэкI къэгъэлъэгъоныр «Гугъэ лъагэм фэлэжьагъ» зыфиIорэ тхылъ къэгъэлъэгъо­нэу нэплъэгъур зыфэзыщэрэр Ан­цокъо Хьаджыбэч ищыIэныгъэ ыкIи итворчествэ къыриIотыкIэу гъэпсыгъэ. ОхътабэкIэ узэкIэ­Iэбэжьмэ щыIэгъэ цIыф гъэсэгъэшхом, гупшысэкIо-усакIом идунэегурыIокIагъэр, шIэны­гъэшхоу къолъыгъэр, илъэпкъ гумэкI зынэсыщтыгъэр къызы­щиIотыкIыгъэ хэутыгъабэр — гъэзет, журнал, сурэтхэмкIэ ыкIи тхылъхэмкIэ ар зэлъы­пкIагъ. УгукIэ пшIоигъомэ, уIэбэ къодыемэ, лъэпкъ шIэныгъэм, адыгэ тарихъым ихъугъэ-шIэгъэ гъэшIэгъонхэм ахэм уахащэщт, о пшъхьэкIи нахь зыкъызэ­Iууагъэхыщт. ЩысэшIум уепIу Я ХIХ-рэ лIэшIэгъум ия II-рэ кIэлъэныкъо щыIэгъэ шIэныгъэ­зе­хьэу, адыгэ алфавитым изэ­хэгъэуцуакIоу, гупшысакIоу, гу­рыгъозэ ин зиIагъэу, усэныр, Iэзэныр, дин шIошъхъуныгъэр зыхэлъыгъэхэу Анцокъо Хьа­джыбэч ищыIэкIагъэр, илъэпкъ шIулъэгъу-гумэкI, илIыгъэ-цIы­фыгъэ — зэкIэ идунэе­гуры­IокIагъэр къыриIотыкIэу Iэнэ хъураер гъэпсыгъагъэ. Анцокъо Хьаджыбэч 1846-рэ илъэсым къуаджэу Аскъэ­лае къыщыхъугъ. А лъэхъа­ным адыгэмэ ящыIакIэ шIункI зэжъугъ. Лъэпкъым зезыгъэушхущт тхакIэр ыкIи еджакIэр джыри иIагъэхэп. Ауми зырызхэм шIэныгъэ бзый агъотын амалыр яIагъ, ахэм ащыщыгъ Хьаджыбэч. Лъэпкъым щыщ акъылышIохэр анахьэу зыкIэ­хъопсыщтыгъэхэр адыгэхэм абзэкIэ еджэкIэ-тхакIэ яIэ хъу­ныр ары ыкIи ашъхьэкIэ афэ­лъэкIырэр ашIагъ. Анцокъо Хьаджыбэч игъашIэ зытыригъэкIодагъэр опсэуфэ, адыгэ хьарыфылъэм изэхэгъэ­уцон, адыгэ макъэхэр ыкIи ахэм атефэу щыт хьарыфхэр тэрэзэу къэты­гъэнхэр ары. Илъэс 43-рэ мы Iофым ащ тыригъэ­кIодагъ. Апэ­-рэ лъэбэкъухэр шIы­гъэнхэр мы­псын­кIагъэми, Хьаджыбэч имурад ехьыжьагъэ зэшIуихыгъ. Бзэ­шIэныгъэм нэ­мыкIэу, усэнми иIахь хилъхьагъ, лъэпкъ Iэзэн Iофми хэшIыкIышхо фыриIагъ, тхьэ­шIошъ­хъуныгъэшхуи хэ­лъыгъ. КъурIан лъа­пIэр ышIэщтыгъ, зэрилъэкIэу а зэкIэри зэри­гъэцэкIэщтым пылъыгъ. Хьаджыбэч унагъуи, лъфыгъэ­хэри иIагъэх: ыкъохэу Исмахьилэрэ Нухьэрэ, ыпхъухэу Гощэфыжьрэ Къадырхъанрэ. Ахэм анэмыкIэу, кIэлэ сабыеу, илъэси 6 — 7 зыныбжьэу, ты зэримыIэм пае, зичIыгу Iахь хасэм Iихынэу фежьэгъэ кIэ­лэцIыкIоу Лалыхъуи зэрищэ­лIэжьи (ежь шъэожъыеми шIоигъоу), ыпIугъ. Ащ къеушы­хьаты лIыр гукIэгъушIэу, зафэу, шъыпкъагъэ хэлъэу зэрэ­щытыгъэр. Анцокъо Хьаджыбэч щэIэфэ зэкIэ акъылэу ылэ­жьыгъи, кIуачIэкIэ ышIагъи, иIэзэн амали — пстэури хьалэ­лэу илъэпкъ фигъэлэжьагъ. IэзэпкIэ чапыч ныбжьи зы цIыф къыIи­хыгъэп, аужып­къэм, лIы цIэры­Iощтыгъэу Трахъу Лыу иуз зегъэхъужьым, къыфэрэзэ дэдэу унэ дэгъу къыфи­шIы­нэу къыри­Iо­гъагъ, ау фида­гъэп, нахь зытефэрэ унэгъо Iу­жъу­­хэм адеIэнэу риIуагъ. Анцокъо Хьа­джыбэч къызы­хъу­гъэр илъэси 170-рэ зэрэхъурэм фэгъэхьыгъэ Iэнэ хъураем гума­нитар ушэ­тын­хэмкIэ Адыгэ рес­публикэ ин­ститутым ишIэныгъэ­лэжьхэр ары нахьыбэу хэлэжьа­гъэхэр, Адыгэ къэ­ралыгъо университетым адыгэ филологиемрэ культурэмрэкIэ ифакультет икIэ­лэегъаджэу ХьакIэмыз Мири къыщыгу­щы­Iагъ. Ахэм зэкIэм Хьаджыбэч ищыIэныгъэ ыкIи иIофшIэкIагъэр, ицIыфыгъэ зы­нэсырэр лъэны­къобэ зэфэшъ­хьафкIэ къыраIо­тыкIыгъ. Ахэм ягущыIэхэм Хьа­джыбэч икъоу нэгум къыкIа­гъэуцоу акъыл лэжьыгъэшхо зэ­­риIэр къыпфызэхафыщтыгъ. Адыгэ шIэныгъэ институтым Анцокъо Хьаджыбэч иIахь инэу лъэпкъ шIэныгъэм хэлъым уасэ щыфашIэу, 1955-рэ илъэсым, апэрэ научнэ сессиеу щыIагъэм къыщыублагъэу (пIэлъэ-пIа­лъэкIэ), ыцIэ къыщыраIоу, ишIа­гъэ кIагъэтхъэу, имэфэкI ин­хэмкIэ Iэнэ хъураехэр, мэфэкI зэхахьэхэр, конференциехэр ыкIи бэмышIэу «Анцокъо Хьа­джыбэч (2014) ыIоу, Анцокъо Сурэт тхылъэу зэхигъэуцуа­гъэмкIэ лъэтегъэуцор, джы имэфэкI инкIэ — Iофтхьабзэхэр зэрэрагъэкIокIыхэрэм, Анцокъо Хьаджыбэч игушъхьэкIэн пстэуми зэрялъапIэр, зэкIэ лIы гъэсагъэм ышIагъэр адыгэ лъэпкъым егъэшIэгъэн-егъэгъоты­жьыгъэнымкIэ Iофышхо зэра­шIэрэм ищыс. Илъэпкъ пае щыIэгъэ Анцокъо Хьаджыбэч а зэкIэм япхыгъэу, джыри нахь лъытэныгъэ-шъхьэкIафэ ухэтми фэмышIын плъэкIырэп. Хьа­джы­бэч шIэныгъэ кIэнэу илъэпкъ къыфигъэнагъэр кIодыщтэп, алэжьыщт ыкIи зые адыгэ лъэпкъми а зэкIэ IуагъэкIэ­жьыщт.   Адыгэ Макъ