ÇERKES KIYAFETİNİN TARİHİ HİKAYESİ I - Адыгэ шъуашэм итхыд

      Khasede kabul edilmeyen – Khabze değildir !

      Khasede söylenmeyen       -- Söylenmemiştir !

Çok oldu bunun gerçekleştiği. O zaman Nartlar daha küçüktü. Çerkesler Kafkasya'da yaşayan halkların önderlerindendi. Dünya sürekli bahar havasında, ırmaklar kıyıları taşarak, ağaçlardan bal suları akarak, toprağı işlemeden ürettiğini sana vererek, ağrı sızı olmadan, insanın da ölümsüz  yaşadığı zamandı. Geçen yüzyıllar dünyayı değiştirdi. Yaz, sonbahar, kış mevsimleri yaşamda yerini aldı. İnsanlar mal-mülk edinmeye başladı, toprak altını su altını çevirdiler. Düşünce yüzü ağarttı, iş yapmak elleri aşındırdı, rekabet insanları düşmanlaştırdı. Yaşamda yapışık sınırlar oluştu... Köyler, bilinmeyen halklarca saldırıya uğramaya, talan edilmeye başlandı. İnsanlar kendilerini savunmaya, ormanlara ya da dağlara sığınmaya başladı. Korunmasızlarla yaşlılar kendilerini korumakta zorlanıyorlardı, başını alıp giden köy yok ediliyor, düşmana esir düşüyorlardı. Esir düşmek onurlu insanlar için ölümden beterdi. Köylerden alınanlar uzak ülkelere satılıyor, köleleştiriliyorlardı. Gençler gözetlenerek, yeterince savaşabilir şekilde eğitiliyor, yaşlıların da ayak bağı konumuna gelecekleri kabul ediliyordu. Bundan ötürü, yaşlanmış olanlar yeterince gücü kalmamış olduğu için dağdan atılmaya başlandı. Dağ da belirlendi. Yaşlıların tepesine giden yol çetindi. Kocaman büyük taşların üzerinden yükselen sivri uçlu tepeler görünüyordu. O dönem Karadeniz kıyısındaki Çerkes köyünde usta avcı Kahir oğluyla yaşıyordu. Oturmadan, durmadan çalışarak yaşamda yüz yıla ulaşmıştı. Ancak onu da düşünceleri yaşlandırdı, yüzü buruştu, güçsüzleşti. Khabzeyi denetleyen gurup gelip Kahir'in oğluna söylediler : - Zamanı geldi babanın! babanı ihtiyarlar tepesi bekliyor. Oğlu bahaneler uydurmaya başladı, ama onaylamadılar. - Senin için özel karar alınmadı. Götürülenlerin en iyisi değil baban. Khabzeyi bozuyorsun,- ikinciyi kesinleştirdiler. Başka çıkar yol bulamadan zorla babasının yanına gidip, asık yüzle durdu. - Ne zaman? Diye sordu. - Şimdi, -zor duyulan sesle söyledi oğul. Oğul, ağırlığı hissetmeden babasını çantaya oturtup dağa yöneldi. İhtiyarlar tepesine yönelik yolda ot yetişme olanağı olmuyordu. Oğulun gözümü yaşardı, yoksa yorgunluktan mı, sivri taşa takılıp yere düştü. Sepet de tökezleyip kenardaki dikenin köküne düştü. Üzgünlükten oğul bir müddet yattı ama gülme sesi kendisini kaldırdı. Babası güleç yüzle  gülerek oğluna bakıyordu. - Neden gülüyorsun baba ? - Diye sordu. -Gülmemi anlatayım oğlum. Ben de dedeni o çantanın içinde götürürken, aynı yerde takılıp düşmüştüm... Düşürmeden çantayı al. Senin de oğluna yarayacak çanta. Oğul uzandığında, çantaya büyük bir yılanın dolanıp yattığını gördü. Yılan başını dikçe kaldırıp, gözlerinden ateş fışkırtarak oğlana baktı, iğneli dilini püskürtüp  korkutarak, dişi olmayan nenenin kalmık çayı içmesi gibi ses çıkarttı. Oğlan ayağa kalkıp yılana bakarak gülmeye başladı. - Sen niye gülüyorsun oğlum? Diye babası sordu. - Tha (tanrı) seni atma yetkim olmadığı için haber verdi. Kahir bakınca, onurlandırılmış gibi, çıplak başlı yılanı çantada gördü. Ghuchelh Nurbiy 05.04.2016   Kaynak: ADIGE MAK Çeviri: ÇH-Haber Merkezi

*****

Адыгэ шъуашэм итхыд

      Хасэм щамыштагъэр — хабзэп! Хасэм щамыIуагъэр — Iуагъэп! БэшIагъэ ар зыхъугъэр. Ащы­гъум нартхэр джыри цIыкIугъэх. Адыгэхэр анахь лъэпкъ лъэшхэу Кавказым исыгъэхэм ащыщы­гъэх. Дунаир гъэтхэ закIэу, псы­хъохэр нэпкъымэ ащизхэу, чъыгмэ шъоупсыр къакIэчъэу, чIыгум удэмылажьэу лэжьыгъэр къыуитэу, узырэ жъыгъорэ щы­мыIэу, цIыфыри мылIэжьэу зы­щэт лъэхъаныр арыгъэ. ЛIэ­шIэгъу зэблэкIымэ дунаир къы­зэблахъугъ. Гъэмафи, бжыхьи, кIымафи гъашIэм къыхэхьагъэх. ЦIыфхэр мылъкум лъы­Iэбагъэх, чIы чIэгъи псы чIэ­гъи зэпырагъэзагъ. Гупшысэным нэгушъохэр зэригъэлъа­гъэх, IофшIэным Iэгушъохэр ылэ­жьагъэх, зэнэкъокъум пыи зэфишIыгъэх. ГъашIэми зэха­пшIэу гъунапкъэхэр къыфэхъу­гъэх… Къуаджэмэ амышIэрэ цIыф лъэпкъхэр къатебанэхэмэ, къахъункIэхэу къырагъэжьагъ. ЦIыфмэ ашъхьэ къау­хъумэжьэу, заIэтымэ мэзым е къушъхьэм екIужьыхэу къаублагъ. Амалынчъэхэмрэ жъы хъужьыгъэхэмрэ заIэтыныр къя­хьылъэкIыщтыгъ, къуаджэу зы­шъхьэ езыхьыжьэжьыгъэр агъэ­гужъощтыгъ, пыим гъэрэу Iэ­кIа­фэщтыгъэх. Гъэры ­ухъуныр, цIыф пагэхэмкIэ, уаукIы­ным нахь дэигъ. Дащыхэрэр хэгъэ­гу чыжьэмэ ащэщтыгъэх, агъэ­чырэщтыгъэх. НыбжьыкIэмэ уна­Iэ атетэу, икъоу зэоным фэбгъасэхэзэ къэбгъэ­хъун­хэм ахэр пэрыохъу фэ­хъухэу алъытэщтыгъ. Ащ къы­хэкIэу, жъы хъужьыхэу, амалынчъэу къанэхэрэр къу­шъхьэм радзы­хыжьыхэу ра­гъэ­жьагъ. Къу­шъхьэри агъэ­нэфагъ. Жъым ибг екIурэ гъогур бгъузагъэ, мыжъо сыны­шхохэр пэчэчанэу къыхэщы­щтыгъэх. Хабзэу зэдаштагъэр амыукъонэу лъы­плъэщтхэри агъэ­нэфагъэх. А лъэхъаным адыгэ къуаджэу хыIушъом Iусыгъэм шэкIо Iазэу Къа­хьир къо закъо иIэу щы­псэущтыгъ. МытIысэу, мыуцужьэу лажьэ­зэ илъэсишъэм ехъу лIыжъым къыгъэ­шIагъ. Ау ари гупшысэм жъы ышIыгъ, кIышъори зэригъэ­лъагъ, амалынчъэ хъу­гъэ. Хабзэм лъы­плъэрэ купыр къакIуи Къахьир ыкъо къыра­Iуагъ: — Игъо къэсыгъ! Уятэ жъымэ ябг къежэ. КIалэм ушъхьагъухэр къыугупшысыхэу къыригъэжьагъ, ау къыфадагъэп. — Ощ пай унэшъо шъхьаф хахыгъэп. Ахьыжьыгъэмэ анахь дэгъоп уятэ. Хабзэр оукъо, — ятIонэрэу къыфагъэпытагъ. НэмыкIырэ хэкIыпIэ щымыIэу кIалэр егъэзыгъэу ятэ дэжь ихьи, ынапIэ едзыхыгъэу уцу­гъэ. ЛIыжъым къыгурыIуагъ. — Сыдигъуа? — къэупчIагъ. — Джыдэд, — ерагъэу зэхэпхэу кIалэм къыIуагъ. КIалэм зэуи щымыхъоу ятэ матэм ригъэтIысхьи къушъхьэм фиузэнкIыгъ. Бгы шыгум екIурэ лъагъом уц къытекIэнэу игъо ифэщтыгъэп. КIалэм ынэпс къэ­кIуагъа, хьауми пшъыгъэу ды­реплъэкIыгъа, мыжъо сыным ыцыпэу лъагъом къыхэщырэм шIуани, ыгъэлъэпауи чIыгум тефагъ. Матэри лъатэзэ ечъэ­хи нэпкъ зандэм къытекIэрэ куандэм ылъапсэ ифагъ. Гу­къаом къымыгъэтэджэу кIалэр тIэкIурэ щылъыгъ, ау щхы ма­къэу къэIугъэм къыгъэтэджыжьыгъ. Ятэ нэгушIоу щхызэ къеплъыщтыгъ. — Сыд уздэхьащхырэр, тят? — еупчIыгъ. — Сыздэхьащхырэр къыос­Iон, сишъау. Сэри, уятэжъ а мэтэ дэдэм исэу схьызэ, мы чIыпIэ шъыпкъэм сыщылъэпауи сыщытефэгъагъ… Емы­гъэфэхэу матэр къэштэжь. Ори уилъфыгъэ къышъхьапэжьыщт. КIалэр екIотэхи зэIабэм, ма­тэм блэшхо ипшыхьагъэу исэу къычIэкIыгъ. Блэм ышъхьэ щэ­нэбзэу зандэу зыкъыIэти, ынэ­мэ машIор ащыджэгоу кIалэм къеплъыгъ, бзэгу мастэхэр зэ­блидзыхэзэ щынагъоу, цэ зы­Iумытыжь ныожъыр къалмыкъщаим зэрепщэрэм фэдэу, макъэ къыгъэIугъ. КIалэр къызэтеуцуи блэм еплъызэ щхыгъэ. — О сыда уздэхьащхырэр, сишъау? — ятэ къэупчIагъ. — Сэ Тхьэм уездзыхын сы­фимытэу макъэ къысигъэIугъ. Къахьир зэплъэм, агъэшхъуа­гъэм фэдэу блэ огоу зы­шъхьэ уфэупцIэу зезыщэу, матэм къитэджагъэр ылъэгъугъ. ГъукIэлI Нурбый. 2016-рэ илъэс. ХЪЫБАР: АДЫГЭ МАКЪ