ÇERKESÇEMİZİ ARTIK KİMSE İSTEMİYOR GİBİ - ТиI адыгабзэ зи фэмыежьэу

Çerkesçe akıcı, zor değil sesi biraz kalınca, yaşın ne olursa olsun öğrenebilirsin. Ama binlerce deyimlerimiz sandıklarımızda kayboldu. Şimdiki Çerkesçemizi kullananlar ise çok az, Çerkesçeyi çok iyi bilen bilim insanlarımız ya yaşlandı ya da artık hayatta değiller. Gençlerimizin çoğunun artık Çerkesçe kaygısı yok. Bütün amaçları bir an önce mala-mülke kavuşmak, kariyer yapmak. Bu kötü bir şey değil, onun için onları eleştirmiyorum. Ama bununla beraber ait olduğun ulusun dilini bilmek, konuşabilmek ve okuyabilmek için eğitim almakta yadırganacak ne var!? İyi değil mi Rusça, İngilizce ve başka diller bilmek!? Ama neden ayıba varacak derecede, ait olduğun ulusun dilini konuşmaman?.. Bence en büyük bahane dilin iş yapmaması. Çerkesçe bilmesende, hukukçu, mühendis, iş adamı, çiftçi olabilirsin, başka işlerde de çalışabilirsin. Belirli bir işin varsa amacına ulaşmak için, yaşadığın ülkenin dilini – Rusçayı bilmen yeter. Yurt dışında çalışman gerekiyorsa, yurt dışına gitmen gerektiğinde dünyada kullanılan dillerden birini ya da bir kaçını bilmenin faydası gelir. Ya Çerkesçe?.. Cumhuriyetimiz, Çerkesçenin işleyişini sağlayacak iş yerlerine sahip. Bunlar; Çerkes televizyonu, radyosu, ulusal tiyatro, cumhuriyet gazetesi ''Adıge Mak-Çerkes Sesi '' ve Çerkesçe eğitim veren öğretmenlerin çalıştığı okullar. Konusunu ettiklerimiz çok değil; ancak onlara sahip olmamız da olumlu. Çok az kalan bu değerlerimizi de  savunmazsak da olmaz! Yıllar içerisinde oluşturulan ulusal değerlerimizin korunması ve geliştirilmesinin, yapmamız gereken önceliğimizin olması gerektiğini düşünüyorum. Bugün olması gerektiğini söylediğim şey, Çerkesçeyi iyi bilip, hatasız yazabilmesi, okuyabilmesi gereken gençlerdir, bu gençler azalıyor. Onların olmaması gerektiğini söyleyemezsiniz; ama azlar. Adıgey Cumhuriyeti'nin, Çerkesçenin anlamını yükselten, Çerkesçeyle iş yapanları yüreklendirmesinin olumlu etkisi olacak. Cumhuriyetimizin uzun süreli ulusal programı olan Çerkesçeyi kullanarak, iş yapanlara yardımcı olunursa, ana dilimizin anlamı bambaşka olurdu. Çocuklarımızın Çerkesçeyle büyümesini istiyorsak eğer, bu, çocuklarla kreşlerde Çerkesçe konuşarak, oynayarak olmalı. Birisinde Adıge Xase(Çerkes Derneği) bunu başlatmıştı. Eğitim-öğretim bakanlığı tarafından bu devam ettirilirse iyi olacak. Cumhuriyet gazetemiz Adıge Mak'ı ele alırsak, sorun abone sayısı. Birincisi postacı ücreti bahane ediyor, zamanında okuyucuya ulaşmıyor. Öte yandan okuyucu sayısı fark edilir derecede eksildi, buna rağmen biz de elimizden geleni yapıyoruz, yöneticiler de o konuda bize yardımcı oluyorlar. Geçen yıl gazetenin tirajı üçbin ikiyüz elli idi, bu yıl beş bini geçti. O konuda yardımı dokunanlar; Adıgey Cumhutiyeti Başkanı T.Aslhan, başbakan K.Murat, komite başkanı S.Asker ve duyarlı Çerkes gençleri. Onlardan memnunuz. K.Murat defalarca bölge yöneticilerine yönelerek bizzat onlarla konuştu ve abone sayısı artmadan durmadı. Ona çok teşekkür ediyoruz. Tirajımızın artması iyi ama sürekli olmayacağının farkındayız, gelecekte sorumlu yöneticilerin yardımı devam etmezse yine zor duruma düşeceğiz. Bugünlerde Blechepsın köyünden emekli öğretmen Ch'emesh Janne'nin, gazetemize gönderdiği yayınlanan yazısından bir bölümü size hatırlatayım. …''Adıge Mak'' abonelik dönemi geldiğinde, sahip olduğumuz tek gazetenin kapanmaması için, insanlar utanma duygusuyla, zorlamayla, yalvarmayla abone yapılıyor. Öyle olmasının da bir nedeni, gazetenin zamanında eve getirilmiyor olması. Postacılara göre de getirilmeme nedeni ücretin az olması…Ch'emesh Janne, onda da doğruluk payı olabilir diyor. Bizim köyümüzde 900 hane var bir postacı bile düşmüyor. Öyle olmaması için, Çerkeçemiz için her alanda duyarlılık gösterilmesi, iş yapılması gerekiyor. Dilin eksikliği sadece bilim, eğitim-öğretimde değil. Dilimiz kaybolduğunda  ulus olarak kaybolacağız, egemen ulus içinde kaybolacağız. Sadece dilimiz değil, güzel kültürümüz, gelenek-göreneklerimiz de onunla birlikte kaybolacak. Tarihte böyle yok olan çok halk var. Ona benzer yazıları gazetemizde azımsanmayacak ölçüde yayınlıyoruz. Çerkes diliyle, sorunlarıyla ilgili onlarca yazı gazetemizde yayınlanıyor . Okumayanlar bilmiyor; istemeyenler de duymuyorlar. Doğruyu söylemek gerekirse, Çerkesçemizi bir kişi dahi istemiyor gibi. Bizi yetiştiren ulusumuza karşı bir sorumluluğumuz, dilimizle konuşarak, gelenek -göreneklerimizi koruyarak, dünyada yaşayan diğer halklara karşı utanmadan yaşamamız gerekmez mi? İşte o zaman Çerkes Ulusunun yarını olmaz mı? Diye Düşünüyorum… Derbe Timur Adıge Mak Baş Redaktörü   Kaynak. ADIGE MAK Çeviri: ÇH-Haber Merkezi ***** ТиI адыгабзэ зи фэмыежьэу  Адыгабзэр чынтIэ, къинэп, ымакъэ IужъуIоми, сыд фэдиз уныбжьыми зэбгъэшIэн плъэкIыщт. Ау гущыIэ-IокIэ минхэр типхъонтэжъмэ адэкIодэжьыгъэх. Ижъырэ адыгэ гущыIакIэр зыгъэфедэжьэу къэнэжьыгъэр зырыз, тишIэныгъэлэжьхэу бзэм хэшIыкIышхо фызиIэхэр е жъы хъугъэх, е щыIэжьхэп. ТиныбжьыкIэхэр янахьыбэ­рэмкIэ бзэм ыгъэгумэкIыжь­хэрэп. Мылъкур зэрэзэрагъо­тылIэщтыр, щыIэныгъэм ама­лышIухэр яIэхэу зэрэхэтыщтхэр — джары япшъэрылъыр. Ар дэеп, ащ пае ахэр згъэмысэхэрэп. Ау ащ дакIоу узщыщ лъэпкъым ыбзэ пIулъы­ным, урыгущыIэшъуным, уре­джэшъуным уфэгъэсагъэмэ шIагъо! ШIагъоба урысыбзэр, инджылызыбзэр, нэмыкIыбзэхэр пIулъыхэмэ! ШIагъо! Ау, сыда узыщыщ лъэпкъым ыбзэкIэ угущыIэныр емыкIум нэсыжьэу тилъэпкъкIэ зыкIэхъугъэр? Сэ сызэрегупшысэрэмкIэ бзэм Iоф зэримышIэрэр ары зэкIэмэ яапшъэрэ ушъхьагъур. Адыгабзэ умышIэрэми уюристыни, уархитекторыни, усатыушIэни, умэкъумэщышIэни плъэкIыщт, нэмыкI сэнэхьатыбэми уарылэжьэшъущт. IофшIэн хэхыгъэ уиIэу, уигухэлъхэр къыбдэхъу­хэу ущыIэным фэшI узэрыс къэралыгъом ыбзэ — урысыбзэр пшIэ къодыемэ екъу. КъулыкъушIэ компание ин горэм ущылэжьэщтмэ, IэкIыб къэралыгъохэм уагъакIошъуным пае, дунаим щагъэфедэрэ бзэхэм ащыщхэр зэбгъашIэмэ ишIуагъэ къыокIыщт. Адэ адыгабзэр? Адыгабзэр зыщыбгъэлэжьэн плъэкIыщт IофшIапIэхэр тиреспубликэ иIэх. Ахэм ащыщых Адыгэ телевидениер, радиор, лъэпкъ театрэр, республикэ гъэзетэу «Адыгэ макъэр» ыкIи адыгабзэкIэ езыгъэджэрэ кIэлэегъаджэхэр зыщылэжьэхэрэ еджапIэхэр. Бэп ащ фэдизэу зигугъу къэп­шIышъущтыр. Ау ахэри зэрэ­тиIэр тинасып. Джа тIэкIоу къытфэнагъэр къэтымыухъумэ хъущтэп. Гушъхьэбайныгъэу илъэс пчъагъэхэм лъэпкъым зэIуигъэкIагъэхэмрэ ыгъэпсыгъэ­хэмрэ къэгъэнэжьыгъэныр ыкIи ахэгъэхъогъэныр апшъэрэ Iоф­хэм ащыщэу сэлъытэ. Непэ зигугъу къэсшIыгъэ IофшIапIэхэр адыгабзэр дэгъоу ышIэу, хэу­къоныгъэ химышIыхьэу тхэшъоу, еджэшъоу лэжьэн зылъэкIыщт ныбжьыкIэхэм ащэкIэх. Ахэр щымыIахэхэу пIон плъэкIыщтэп. Ау мэкIэ дэдэх. Адыгэ Республикэм адыгабзэм мэхьанэу щыриIэр къыщегъэIэтыгъэным пае адыгабзэкIэ Iоф зышIэхэрэр зыгорэм кIэбгъэгушIухэмэ ишIуа­гъэ къэкIощт. Бэрэ лэжьэщт лъэпкъ программэ республикэм иIэу, адыгабзэр зыгъэфедэзэ Iоф зышIэрэмэ Iэпы­Iэгъу аратымэ, тиныдэлъфыбзэ имэхьанэ нэ­мыкI шъыпкъэ хъущтыгъэ. Тисабыймэ адыгабзэр аIулъэу къэтэджынхэм тыщэгугъымэ, кIэлэцIыкIу Iы­гъыпIэмэ зэкIэмэ адыгэ купхэр яIэхэу, адыгаб­зэкIэ адэ­гущыIэхэу, агъэджэгухэу щытынхэ фае. Адыгэ Хасэм зэ а Iофыгъор къырихьыжьэгъагъ, ар лъагъэкIуатэмэ, шIэныгъэмрэ гъэсэныгъэмрэкIэ Министерствэр ыуж итмэ шIуа­гъэ къы­пыкIыщт. Тиреспубликэ гъэзетэу «Адыгэ макъэр» пштэмэ, кIэгъэ­тхэныр ары къытэхьылъэкIырэр. ЗымкIэ почтэу тыздэлажьэрэм уасэр къыIэтыгъ, игъоуи гъэзетыр цIыфхэм аIэкIигъа­хьэрэп, адрэмкIэ еджэшъурэмэ яп­чъагъэ хэпшIыкIэу къы­щыкIагъ. Ау щытми, тэри тфэ­шIэщтыр тэшIэ, тиIэшъхьэтет­хэри ащкIэ IэпыIэгъу къытфэ­хъух. ГъэрекIо тиражыр минищрэ шъитIурэ шъэныкъорэ хъущтыгъэмэ, мы­гъэ ар минит­фым шъхьа­дэкIыгъ. Ар зишIу­шIагъэхэр АР-м и ЛIышъхьэу ТхьакIущынэ Аслъан, Премьер-министрэу КъумпIыл Мурат, тикомитет ипащэу Шъхьэлэхъо Аскэр ыкIи лъэпкъым фэгу­мэкIрэ адыгэ кIа­лэхэу зэшIокI зиIэхэр. Ахэмэ тафэраз. Мы кIэгъэтхэгъу уахътэр мэкIофэ КъумпIыл Мурат пчъагъэрэ район администрациехэм япащэхэм зафи­гъэзагъ, ежь ышъ­хьэкIэ адэгу­щыIагъ ыкIи «Адыгэ макъэр» зыIэкIахьэрэ цIыфхэр нахьыбэ мыхъоу уцугъэп. Тхьаегъэ­псэушхо ащ етэIо. Титираж къызэрэхэхъуагъэр дэгъу, ау тэ къыдгурэIо арэущтэу ренэу зэрэщымытыщтыр, къыкIэ­лъыкIорэ кIэгъэтхэгъухэм ти­Iэшъхьэтетхэр мы Iофым къы­­зы­хэмылажьэхэкIэ джыри къины­гъо чIыпIэ тызэриуцожьы­щтыр. Мыщ дэжьым кIэлэегъэджэ IофшIэным иветеранэу, къуа­джэу Блащэпсынэ щыщэу КIэмэщ Жаннэ къытфигъэхьы­гъэ тхыгъэу бэмышIэу тигъэзет къыхэтыутыгъэм щыщ пычыгъо шъугу къэзгъэкIыжьын: «Адыгэ макъэм» икIэтхэн игъо къызыскIэ, гъэзет закъоу тиIэр зэфамышIыжьыным пае, лъэIурэ укIытагъорэкIэ, егъэзыгъэ IофкIэ цIыфхэм янахьыбэр кIагъатхэ. Арэущтэу зыкIэхъурэми зы ушъхьагъу иI: гъэзетхэр игъо­ми икъоуи унагъохэм къафахьырэп. Почтэм иIофышIэхэм узя­кIуалIэкIэ, почтальонхэм ялэ­жьапкIэ зэрэмакIэм тыралъхьэ гъэзетхэр тэрэзэу къыз­кIамыхьырэр. Ащи шъыпкъагъэ горэ хэлъынкIи мэхъу, — къетхы КIэмэщ Жаннэ. — Тэ тичылэ пштэмэ унэгъо 900 фэдиз дэс, зы почтальон ставкэ нахь а пчъагъэм тефэрэп. Арэущтэу мыхъуным пае, адыгабзэм мэхьанэу иIэм сыд фэдэрэ лъэныкъокIи зэфэдэу Iоф дэпшIэн фаеу сэлъытэ. Бзэр зищыкIагъэр шIэныгъэ­лэжь, кIэлэегъаджэ, еджэпIэ закъохэр арэп. Бзэр тIумылъы­жьы зыхъукIэ, зэрэлъэпкъэу тыкIодыжьыщт, лъэпкъышхоу тызхэсым тыхэкIухьажьыщт. Тыбзэ изакъоп, тикультурэ да­хи, тишэн-хабзи ащ дэкIоды­щтых. Ащ фэдэ къехъулIагъэу хъишъэм хэтых цIыф лъэпкъы­бэ». Ащ фэдэ тхыгъэхэр мыма­кIэу тигъэзет къыщыхэтэутых. Адыгабзэм игумэкIыгъомэ афэ­гъэхьыгъэ статья пшIы пчъагъэ­хэр илъэсым къыкIоцI «Адыгэ макъэм» къехьэх. Ау емы­джэ­хэрэм ар ашIэрэп, фэмыехэм зэхахырэп. КъэпIопэн хъумэ, тиадыгабзэ зы нэбгырэ закъо фэмыежьым фэд. Ары шъхьае, лъэпкъэу ты­къызхэкIыгъэм ыпашъхьэкIэ пшъэдэкIыжь горэ тиIэу, адыгабзэр тIулъэу, тишэн-хабзэхэр къэтыухъумэхэу, нэмыкI лъэпкъхэу дунаим тетхэм апашъхь нэмыIэми тымыукIы­тэжьэу тыщыIэн фаеба? Джащыгъум, тиадыгэ лъэпкъ иIэнба неущрэ мафэр? Арэу сшIошIы. Дэрбэ Тимур. АДЫГЭ МАКЪ