DİLİM – DÜNYAMDIR – Сыбзэ-сидунай

Ulusal dilimiz Çerkesçedir. Çerkes yüreği olan, Çerkes kadınından doğan, toprağında ilk adımlarını atan, ilk nefes alış verişinde yeşil çimenlerin tatlı kokusunu alan ana dilini göz ardı edebilirmi? Onun için yüreği çarptıkça ona sadık kalacak, değer verecek, yaşamında hep onunla birlikte olacak.

Neyle değiştirebilirsin ki ana dilini? Anadil demezlerdi anne gibi sevmeseydin! Anayı seçme şansın olmadığı gibi, ana dilini de seçme şansın yok. Doğru Çerkes olup Çerkesçe konuşanlarda çok değil. Ama annem ilk onu verdi. Ve de ilk onunla konuştum. Ben beşikteyken ilk Çerkesçe şarkıyı nenem söyledi, dedem masallar anlattı. O dil yüreğime işledi, benden oldu.

Bundan ötürü onunla gurur duyuyorum ve de konuşuyorum. Anadilimin yumuşak sesini hissettiğim küçük vatanım, içinde doğduğum ailemdir. Annemin masallarında güzellik, sevgi, sevmek, onların kötülüğe üstünlükleri bu günde kulaklarımda. Annesinin izinden kızı gider. Annem de nenemin izinden gitti, geleceğe de taşıyor. Onu kaybetmemek için ben de çaba gösteriyorum. En büyük yardımcım Çerkesçe. Çoktan dünyasını değiştirenleri de şimdiki zamanımızda yaşayanları da geleceği de birbirine  bağlıyor.

Bundan ötürü “dil yok olunca ulus da yok olur” diyorlar. Günümüzde bunu herkesin anlaması gerekir, aklıyla, yüreğiyle hissetmeli.

Çerkesçesi olmayınca, nasıl oluşurdu Çerkes Ulusu!?

Bugün yaşadığımız dünya güzel; özgürce düşüncelerimizi Çerkesçemizle ifade edebiliyoruz , söylemlerimiz herkese ulaşıyor... Buna rağmen, Çerkes olup; ama kendi diliyle konuşmayıp, öğrenmek istemeyenler de var aramızda. Onlar Rusçayla ve Türkçe, Arapça, diaspora dilleriyle her yerde konuşuyorlar  böylece her yerde kendilerinin eğitimli olduklarını gösterdiklerini sanıyorlar. Çok dil bilmenin zararı yok, o zeki olmanın belirtisi. Nenemin konuşmalarını hatırlıyorum; “kızım, annesi olmayan öksüz, şanssız; dilini bilmeyen beceriksiz, duyarsız, yüzsüz.”

Çeşitli ülkelerde yaşayan diaspora Çerkesleri yüz yılı aşkın süredir dilleriyle yazmak ya da okumak imkanları olmadığı halde, Çerkesçelerini kaybetmeden konuşuyorlar. Dedelerinin çıktığı köylerinin ismini Çerkesçe anlatıyorlar. Öyle dilini önemseyip onu koruyan insanlara büyük saygı duyuyorum .

Çerkesçe bilmeyenler, Adıgey Cumhuriyetimizde dilimizle nelerin üretildiğini bilmiyorlar.

Dilimizin, cumuhuriyetimizin resmi devlet dili olmasının avantajıyla, Çerkesçe televizyon, gazeteler, haberler de çıkıyor.

Bilim insanlarımızın araştırıp toparladığı, halkımızın başından geçenlerin yazıldığı yazarlarımızın çok çeşitli kitaplarını Çerkesçe bilmeyen okuyamaz.

Sabahın erken saatlerinde güler yüzüyle yer yüzünü aydınlatan güneşin, beni Çerkesçemle teselli ettiğini zannediyorum.

Ayın rahat bir şekilde bulutların arasından süzülerek penceremden içeri süzüldüğünü gördüğümde, beni uyutmak için benim dilimle bana fısıldadığını hissediyorum.

Karlı dağların uzaktan parladığını gördüğümde, onlarla, hayranlıkla Çerkesçemle konuşuyorum.

Başka türlü söyleyecek olursam, bence dilim-dünyamdır.

Yaşasın o her zaman!

Çerkesçe varsa bizde varız.

Bjech Asıyet Koshhable N2 Orta Öğrenim Okulunda Çerkesçe ve Edebiyat öğretmeni  

Kaynak: ADIGE MAK Çeviri: ÇH-Haber Merkezi

***** Сыбзэ — сидунай

Тэ тилъэпкъыбзэр — адыгабз. Адыгэгу зиIэу, ­адыгэ бзылъфыгъэ хэкIыгъэ цIыфым, ичIыгу апэрэ лъэбэкъухэр щызыдзыгъэм, иуц къашхъо ымэ IэшIу апэу зыIузыщагъэм, иныдэлъфыбзэ IэкIыб фэ­хъущтэп; бгъапэм дэлъэу, гур къытеофэ ащ фэ­шъыпкъэщт, лъытэныгъэ фишIыщт, гъашIэм илъа­­гъо дытетыщт.

СыдкIэ пхъожьына уиныдэ­лъфыбзэ? Ныдэлъфыбз аIоныеп ныIа ным фэдэу шIу умылъэ­гъущтмэ! Ным узэрэхэмыдэ­щтым фэд ныдэлъфыбзэри къыхэпхынэу зэрэщымытыр. Шъыпкъэ, адыгэхэу адыгабзэм рыгу­щыIэхэрэри бэп. Ау сянэ апэу ар къысIуилъхьагъ ыкIи ­апэрэ гущыIэр ащ къырысIуагъ. Адыга­бзэкIэ кушъэ орэдыр сянэжъхэм къысфаIуагъ, сятэжъхэм пшысэхэр къысфаIотагъэх. А бзэр сэ гукIэ сыубытыгъэ, сщыщ хъугъэ. Арышъ, ащ сырэгушхо ыкIи сырэгущыIэ.

Синыдэлъфыбзэ ымэкъэ шъабэ апэу зыщызэхэсшIагъэр сихэгъэгу цIыкIу, сыкъы­зэрыхъухьэгъэ унагъор ары. Сянэ ипшысэхэу, дэхагъэр, шIyp зыщыбагъоу, ахэр ем зыщы­текIохэрэр непи стхьакIумэ итых. Ным илъагъо пхъур ры­кIоу хабзэ. Сянэжъ илъагъо сянэ пхырещы, лъегъэкIуатэ. Ар хэсымыгъэкIокIэжьыным сэри сыпылъ. АщкIэ къыздэIэ­пыIэрэр сиадыгабз. БэшIагъэу дунаим ехыжьыгъэхэри, джырэ зэманым псэухэрэри, къэ­кIощт лIэужхэри бзэм зэре­пхых. Ары «бзэр зыкIодыкIэ, лъэпкъыри мэкIоды» зыкIаIорэр. Непэрэ мафэм ар хэти къы­гурыIон фае, ыгукIи ышъхьэкIи зэхишIэн фае. Тыдэ къикIыни адыгэ лъэпкъыр адыгабзэ Iу­мылъыгъэмэ!?

Дунай дах непэ тызхэтыр: шъхьафитэу тиадыгабзэ тигу­пшысэ къыритIотыкIын тэлъэкIы, тигущыIи пстэуми анэсы… Ащ нахь мышIэми, адыгэхэу, ау абзэкIэ мыгущыIэхэу, ар зэ­рагъэшIэнэу фэмыехэри къытхэтых. Ахэр урысыбзэкIи тыди щэгущыIэх — ащкIэ нахь гъэсагъэхэу зыкъагъэлъагъоу къа­шIо­шIы. Бзабэ пшIэным мыхъун хэлъэп, ар Iушыгъэм инэшан. Ау убзэ умышIэжьыныр емы­кIушху — шъхьэлъытэжь зэрэпхэмылъым ар инэшан. Сянэжъ игущыIэхэр сыгу къэкIы­жьых: «Ны зимыIэр, си­пшъашъ, ибэшъ, насыпынчъ. Зыбзэ зы­мышIэжьырэр фэмыфышъ — нэпэнчъ». Хэгъэгу зэфэшъхьаф­хэм арыс адыгэхэу илъэсишъэм ехъурэ абзэкIэ тхэнхэу е еджэнхэу амал зимыIагъэхэм адыгабзэр амыгъэкIодыгъэу рэ­гущыIэх, ятэ пIашъэхэр къызэ­рыкIыгъэгъэ къуаджэхэм ацIэ­хэр ашIэжьых, адыгабзэкIэ къа­Iожьых. Аущтэу зыбзэ зышIо­лъа­пIэу, ар зыухъумэгъэ цIыф­хэм сэ лъытэныгъэшхо афэ­сэшIы. Адыгабзэр зыIумылъхэм ашIэрэп гъэхъагъэу бзэмкIэ ти­республикэ иIэхэр. Ар къэра­лыгъуабзэ зэрэхъугъэм ишIуа­гъэкIэ тыбзэкIэ телевидением къэтынхэр зэхещэх, гъэзетхэри, журналхэри къыдэкIых. ТишIэ­ныгъэлэжьхэм аугъоижьыгъэу, тилъэпкъ къырыкIуагъэу атхы­гъэхэм, тхылъ гъэшIэгъоныбэу титхакIохэм къыдагъэкIыгъэхэм тыбзэ зыIумылъыр еджэн ылъэ­кIыщтэп.

Тыгъэ нэгушIоу, пчэдыжьыпэм шIэтэу ошъогум къеплъы­хырэр сиадыгабзэкIэ сэ къысэубзэу къысшIошIы. Мазэр рэхьатэу пщагъомэ ахэкIошъызэ шъхьаныгъупчъэм къиплъэу зыслъэ­гъукIэ, сигъэчъыенэу сы­бзэкIэ къысэIушъашъэу къысщэхъу. Осыр ашыгоу, къушъхьэ­хэр чыжьэкIэ къэшIэтхэмэ, ахэр сшIодахэхэу адыгабзэкIэ сыгукIэ садэгущыIэ. НэмыкIэу къэпIон хъумэ, сэркIэ, сы­бзэ — сидунай. ЩэрэI ар егъашIэм! Адыгабзэр щыIэмэ, тэри тыщыI.

БЖЬЭЦ Асыет.

Кощхьэблэ гурыт еджапIэу N 2-м адыгабзэмрэ лите­ратурэмрэкIэ икIэ­лэ­егъадж.

АДЫГЭ МАКЪ