NALO ZAUR'UN NOTLARI Çeviri: BEŞTO YILMAZ BEŞTEPE

Nalo ZAUR'un Notları

Çerkes (Adığe) Dağları

AGUEY : (994 Mt.) Psıkupsışhe de ( Şapsığ’da, Karadeniz kıyısında)

AUL : (1855 Mt.) Lazerevsk şehrinde (Şapsığ’da, Karadeniz kıyısında)

AUŞICER : Şerec nehri kıyısında, Dığujıkuey (Auşıcer) köyün batısındadır. Auşıcer isminin etimolojik kökeni (auş – cerc) sözcüklerden türemiştir. Eski dönemlerde Adığeler Auşıcer’i (Hristiyanlıkta Aziz George ) tanrısal olarak kabul ederlerdi. Çiftçilikle uğraşanlar,avcılar,sefere gidenlerin koruyucusu olduğuna inanırlardı. Tanrısalın, o güzel dağda yaşadığına inandıkları için Auşıcer ismini verdiler.

AFI : (738 Mt. ) Afıps nehri kaynağında (Adıgey’de)

BEŞTO OŞHA: (1400 Mt.) Psıhuabe şehrinde (Pyiti;rsk/ Savropol kray)

ĞUEİTX : (336 Mt.) Şaumyan köyünde (Şasığ’da,Karadeniz kıyısında)

DIXTAU : ( 5203 Mt.) Oşhamahue’den (Elbruz) sonra Kafkasya’da ve Rusya’da en yüksek zirvedir. (Kabardey- Balkar’da)

KANJAL OŞHA : Balk nehri kıyısının sağında Oşhamahua’nın eteklerindedir. Kabardey’e saldıran Kırım Tatar Hanı ordusunun tamamen yok edildiği yer olmasından dolayı kanjal isminin oradan kaldığı anlatılır. Kan jol Tatarca “kan yolu” anlamındadır. Düşman askleri 80 bindi, onlara karşı koyacak Kabardeyler 10 bin kadardı. Düşmanın bir kaç tane de topu vardı, Çerkesler (Adıgeler) bir çaresini düşünmezlerse yenemeyeceklerdi. O nedenle,Kazanoko Jabağı bir çözüm bulur. Çerkesler (Adıgeler) yenilgiyi kabul etmiş görünüp, isteklerini yerine getireceklerini söyleyerek Kırım ordusunu Balk vadisine çekerek yanıltırlar. Gece vakti 300 eşeğe kurumuş ot yükleyerek onu da ateşe verirler, uyku saatinde olan düşman askerlerin içlerine doğru salıverirler. Uyku sersemliği ile yerlerinden fırlayan askerler korku ve telaşla birbirlerini öldürmeye başladılar, o arada Adıge süvarileri de saldırıya geçerek 80 bin kişilik kırım ordusunu imha ettiler. Anlatıldığına göre sadece bir kişiyi sağ bıraktılar, onu da burnu kesilmiş bir şekilde haber vermesi için Kırım’a geri gönderdiler.

MAHUEĞAPS : Baksan şehrinin güneyinde,İslamey köyünün yanındali dağdır. Pşı (prens) Tambiy Kabard’ın mezarının olduğu yer olarak biliniyor. Kabardey teriminin kökeni, Kabardey topraklarına ve orda yaşayan Adığelere Kabardey ismi prens Tambiy Kabard’an geldiği rivayet ediliyor.

MEŞIKUA DAĞI: Psıhuabe (Pyati;rsk) şehirinin yanındadır. Kırım Tatar Hanı sık sık Kabardey topraklarına saldırılar düzenleyip mal mülk gasp etmeye başlamışlardı. Kırım askerleri dönüşte de Beşto dağı eteklerinde yaşayan Çerkeslerde (Adıgelerden) haraç alırlardı. Meşıkua cesur,sert mizaçlı bir kişiydi. Arkadaşlarını ikna ederek oradaki dağın eteklerindeki ormanın içine çekildiler. Daha sonra ormandan çıkarak kırım askerlerine saldırarak bir çoğunu öldürüp, esir aldıklarını da kurtarırlardı. Bu şekilde uzun bir zaman sürdürdüler. Meşikua’nın birkaç arkadaşını da öldürüldü, diğer kalanlarda evlerine döndü. Öldüremedikleri korkutamadıkları Meşikua idi. Tatar askerlerin Meşıkua’nın ismini duysalar ödleri kopuyordu. Kırım Hanının emriyle Meşıkua ormandan çıkış- giriş izini tespit ettiler. Tatar askerleri pusu kurdular. Adıge kahramanı Meşıkua gün ağardığı sırada ormana girerken öldürüldü. Ertesi gün arkadaşları gelerek Meşıkua’nın cenazesini dağın zirvesine çıkartarak orada toprağa verdiler. O günden beri Meşıkua dağı olarak günümüze kadar gelmiştir.

PSIAŞHUE : (3253 Mt.) Labejey nehrin kaynağında (Adıgey’de)

SOBAY KUŞHA: ( Sıbır oşha) (Mt.785) Ubın nehri kaynağında (Adıgey’de)

THIB : ( 905Mt.) Mihaylovs geçitinde, Gelencik şehri yakınında (Şapsığ’da karadeniz kıyısında)

THAK’AĞTSIK’U : ( 1422 Mt.) Psıbey rayonunda (Adıgey’de)

THAK’AĞIŞHUE: ( 2368 Mt.) Huedzışhe (Adıgey’de)

VESHTEY: (2804 Mt.) Shaguashe ile Pshıhere nehirlerinin kaynağında (Adıgey’de)

FIŞT: (2804 Mt) - Shaguashe ile Pshıhere nehirlerinin kaynağında (Adıgey’de)

HARAME DAĞI : Kabardey Balkar Cumhıriyeti Dzelıkue (Zolskıy) rayonu Et’ekue (Etoka) köyünün güneyindedir. Efsanelerde Nartların oyun alanıdır. Jansherh dedikleri büyük demir tekerleği tepeden yuvarladıkları dağın eteklerinde bulunan Nart ayak parmaklarıyla veya alnıyla vurarak tekrar yukarıya gönderiyordu. Sosruko’nun bedeni çelikti silah işlemiyordu. Ancak diz kapakları et ve kemiktendi. onu kimseye belli etmeden sır gibi saklıyordu. Bir ara Nartlar Sosruko’nun gizli sırrını öğrenirler ve öldürmeye kara verirler. Sosruko Jansherh ile oynadığı sırada düşmanları, - Dizinle vur. Dediler. Sosruko keskin demir tekere dizleriyle vurunca o anda iki ayağını kesip yere yuvarlanıyor. . Düşmanları toplanıp Sosruko’yu canlı olarak toprağa gömüyor. Ancak, Sosruko her ilkbahar da tekrar canlanıyor dünyaya geri gelmeye çalışıyor. Pardana bitkisinin saçılmaya ,bıldırcınların ötmeye başladığı zaman, sadece bir yedi gün serbestçe gezebileceğim şu dünyaya geri gelsem: yeryüzünde düzgün olmayan her şeyi düzeltirdim, düşmanlarımın gözlerini çıkarırdım! Diye. Ancak, Nart Sosruko’yu toprak bırakmaz,bırakmayıncada ağlıyor,göz yaşları şifalı su kaynağı topraktan çıkıyor,hastalıkları iyileştiriyor.

ŞESI : (1839 Mt. Tuapse şehrinde (Şapsığ’da Karadeniz kıyısında)

ŞHARE : ( 5068 Mt.) Oşhamahue’nin kuzey doğu sırtı zirvesidir. (Kabardey Balkar)

OŞHAMAHUE: (5642 Mt.) Baksan’ın (Kabardey -Balkar) üst kısmındadır. Zirvesi çataldır. Kabardey yaşlıların anlattıklarına göre. 1395 yılında Semerkant Emiri Topal Timur (resmi kaynaklarda Timurlenk) büyük bir ordu beraberinde Kabardeyi istila edip köyleri yağmalama başlamıştı. Kabardey ordusu azdı, karşı karşıya savaşma gücü yetmeyecekti. Vur kaç taktiği uygulayarak düşmanı Baksan vadisi, Şet dağı eteklerine kadar çektiler. Vadinin en daraldığı yerde Kabardey ordusu geriye dönerek,Topal Timurun ordusuyla karşı karşıya geldiler. Düşman askerleri sayı olarak çok fazlaydı ancak muharebe yerine yaklaşamıyorlardı. Adığelerin sayısı kadarı yaklaşabiliyordu. Adığelerin bir kısmı da tepeye çıkarak kaya parçalarını düşman askerine yuvarlama başladılar. Topal Timur’un ordusu mukavemet göstemeyip kaçtı. Kabardey ordusu Şet dağı eteklerinde yenme başarısın gösterdikleri için Şetuaşha’ya “Oşhamahue” ismini verdiler. Oşhamahue (şans,mutluluk getiren kutsal dağ)

Yazan: Nalo Zaur

Çeviri: Beşto Yılmaz Beştepe