KIRIM RUSYA'NIN YENİ ÇEÇENİSTAN'I MI OLACAK, Mairbek Vatchagaev

KIRIM RUSYA'NIN YENİ ÇEÇENİSTAN'I MI OLACAK?

Euroasia Daily Monitor

Mairbek Vatchagaev

Ukrayna'nın Kırım yarımadası ile ilgili sorunları analiz eden gözlemciler, giderek daha çok Kırım ile Çeçenistan arasındaki paralelliklerden bahsetmeye başladılar. Kırım, Ukrayna'nın bir özerk Cumhuriyeti, Çeçenistan da Rusya'nın; ama gelecekte dair bazı işaretleri bugünden görmek mümkün.

Rusya İmparatorluğu, Kırım Hanlığı'nı, Büyük Catherine dönemindeOsmanlı İmparatorluğu'ndan kopardı. Osmanlı ve Rus imparatorlukları arasında, 1768-1774 yılları arasında yaşanan ve Rusya'nın zaferi ile biten ilk askeri çatışma sonrasında, 21 Temmuz 1774 tarihinde imzalanan Küçük Kaynarca Anlaşması ile Osmanlı İmparatorluğu, Kırım'ın bağımsızlığını tanımak zorunda kaldı. Osmanlı İmparatorluğu, Kırım'ı yeniden ele geçirmek için açtığı ikinci savaşı da ( 1789-1791 ) kaybetti ve 9 Ocak 1792'de iki imparatorluk arasında “Jassy Anlaşması” ( Jassy veya Laşi, Moldova'nın bir kasabası olup, bugün Romanya sınırları içindedir, çn ) imzalandı. Buna göre, Osmanlı İmparatorluğu, Rusya'nın Kırım ve Kuban bölgeleri üzerindeki haklarını tanıdı.

Bundan sonra Kırım, 125 yıl Rusya İmparatorluğu'nun bir parçası olarak kaldı fakat 1954 yılında, Nikita Kruşçow Kırım'ı, yarımadanın bütün bağlantılarının Ukrayna bölgesinden geçtiği gerekçesiyle, Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ( USSC )'ne bağladı. Kırım'ın neden Ukrayna'ya bağlandığı ile ilgili yapılan açıklamalardan en makul olanı, Moskova'nın, Kırım'ın yeniden inşası için gerekli harcamaları görece zengin olan USSC'ye yüklemek istemiş olması (http://sevastopol-ua.info/peredacha-Kryma.php).

Fakat Kırım'ın kendine özgü sorunları vardı. 13. yüzyıldan beri yarımadada yaşayan Kırım Tatarları, yaklaşık olarak 200 000 kişi, Joseph Stalin tarafından, Nazilerle işbirliği yaptıkları gerekçesiyle kitlesel olarak Orta Asya'ya sürülmüşlerdi (V. A. Berdinskikh, Spetsposelentsy: Politicheskaya ssylka narodov Sovetskoi Rossii `Special Settlers: Political Exile of People of Soviet Russia`, Moscow, 2005). Halbuki Kırım Tatarları, Almanlarla, etnik Ruslardan veya etnik Ukraynalılardan daha fazla işbirliği yapmamışlardı. Buna rağmen, 1957 yılında Volga Almanlarına, Çeçenlere, İnguşlara, Karaçaylara, Balkarlara ve diğerlerine anavatanlarına geri dönme hakkı verilirken, bu hak Kırım Tatarlarından esirgendi. Ve Kırım Tatarları 1989 yılında Mikhail ;rbatçow ile bu hakkı kazandılar. Fakat Kırım'ın, ellerindeki mal-mülkün şimdi kendilerinden alınıp eski sahiplerine geri verilmesini istemeyen yerel nüfusu, Tatarların anavatanlarına geri dönmelerine şiddetle karşı çıktı. Bu çatışma, Kiew'in bölge üzerindeki kontrolünü arttırmasına neden oldu. 2001'de yapılan son sayımlara göre, Kırım nüfusu 2 milyon. Bunun % 12'si Tatar, % 60'ı ise etnik Rus (http://2001.ukrcensus.;v.ua/rus/results/general/nationality/crimea/).

Yani, Kırım Tatarları artık tarihi topraklarında azınlık durumundalar, ama politik olarak birlikte hareket edebiliyorlar ve Kırım Tatar Milliyetçileri'nin -Meclis'in- otoritesini tanıyorlar. Sonra, müslüman bir toplum ve Türkiye ile sıkı bağları var (qtmm.org, accessed March 13).

Kırım Tatarları politik olarak islam dünyasında aktifler. Hizb ut-Tahrir (Kurtuluş Partisi) Kırım Tatarları arasında oldukça güçlü. Ve Kırım, Sovyet sonrası toprakları üzerinde, müslümanların camilerde ve sokaklarda Suriye'de Bashar el-Esad'a savaş çağrılarının yapıldığı çok az yerlerden biri oldu.

Keza, bazı Kırım Tatarları Suriye'de kendi taburlarını kurmuş durumdalar ve Halep bölgesinde, al-Muhajireen el-Ensar birliği saflarında savaşıyorlar. Taburun komutanı, Al Muhajireen el-Ensar birliğinin de komutan yardımcısı olan Abdul-Kerim Kırımlı, Suriye'deki popülerliklerinin her geçen gün arttığını söylüyor (http://shamnews.tv/archives/389). Bu ittifak bir tesadüf değil. Kırım Tatarları ve Çeçenler aynı sürgün trajedisini paylaşmış olmaları nedeniyle birbirlerine hep sempati ile baktılar. Ve bu ittifak,Kırım Tatarları'nın 1944 yılında sürgün edilenlerin tarihsel köy ve kasabalara geri dönüş haklarının, Kırım'ın yerli halkı olduklarının tanınması gibi politik talepler için verdikleri mücadelede önemli bir rol oynayabilir.

Kırım Tatarları, Kırım Rusya'ya bağlanırsa, taleplerinin kabul edilmeyeceğini çok iyi biliyorlar; bu nedenle Kırım'ın, nüfusun % 24 kadarını oluşturan diğer azınlık topluluğu olan Ukrayna'lılarla stratejik bir işbirliği içerisindeler.

Ama Kırım Tatarları ile Çeçenlerin benzerlikleri sadece iki topluluğun da politik olarak aktif olmaları ile sınırlı değil. Rus ordusu, Çeçenya'da komutan düzeyinde görev almış askerleri Kırım'a göndermeye başladı. Mesela Korgeneral İ;r Nikolayeviç Turchenyuk, şimdi Kırım'daki Rus işgal güçlerinin komutanı. Turchenyuk, Çeçenya'da Vladimir Shamanov'un komutası altındaki 138. Motorize Piyade Tugayı'nın Zapad grubunun kumandanıydı. Çeçen-Rus savaşının bu “kahramanı”, insan hakları örgütleri tarafından Çeçenya'da 1999-2000 yıllarındaki kitlesel katliamlardan sorumlu tutuluyordu.

Keza, Kuzey Kafkasya'dan, özellikle Çeçenya'dan ve Dağıstan'dan, Kırım'a askeri personel ve mühimmat sevkedilemeye başlandı. Ruslar, Çeçenlerin Kırım Tatarlarını, Tatarların Çeçenlerle çatışmaya girmek istemeyeceklerini düşündükleri için, nötralize edebileceklerine inanıyor olmalılar (https://adygeia.kavkaz-uzel.ru/articles/239182/).

Çeçen Cumhuriyeti'nin başkanı Ramzan Kadirov, ( geçen hafta, çn )Rusya'nın çıkarlarını korumak için Kırım'a asker göndermeye hazır olduğunu belirtmişti (www.youtube.com/watch?v=1thDqy5t8s0). Avrupa'daki bazı Çeçenler de buna karşı, Ukraynalılara yardım etmek için bir gönüllüler kampanyası başlattılar (www.chechenews.com/world-news/politics/16971-1.html).

Böylece Çeçenler Ukrayna meselesi nedeniyle bir kardeş kavgasına tutuşabilirler, Suriye'de olduğu gibi. Bir tarafta cihadist Kırım Tatarları ile ittifak kurmuş olan Çeçen cihadistler ve Ukraynalı militanlara destek veren Avrupalı gönüllü Çeçenler, diğer tarafta yarımadaya Rusya'nın çıkarlarını korumak için gelen Çeçenler. Rusya, hiç olmaması gereken yerlerde bile kendisi için sorun üretmeyi bir biçimde başarıyor.

Özetle, Rusya Kırım'da, Kuzey Kafkasya'daki cihadistlerle sıkı bağları olan yeni bir gerilim yuvası yaratmak üzere. Bu, Kuzey Kafkasya'daki çatışmayı, bütün sonuçları ile birlikte Kırım'a taşıyacaktır.

Çev: Hatko Schamis