Lenin'in Yugoslavyası: Bir 'Sovyet İsviçre' Planı

Bundan tam 100 yıl önce Transkafkasya Sosyalist Federal Cumhuriyeti kuruldu ve SSCB'nin dört kurucu cumhuriyetinden biri oldu. Yugoslavya gibi daha batıdaki ve sonraki benzer projelerin öncüsü olarak kabul edilebilirdi. Bu, Balkanlar'da uzun bir savaşla sona erdi peki ya Kafkasya'da?

Devrimden sonra ve İç Savaş sırasında, Transkafkasya merkezi yetkililerin ilgi odağındaydı. Orada yaşam her zamanki gibi devam ederken, Rus İmparatorluğu'nun tüm topraklarının kaderi St. Petersburg'da belirlendi. Şubat 1917'de II. Nicholas'ın tahttan indirilmesinden sonra toplanan Geçici Hükümet, uluslara kendi kaderini tayin hakkı verme niyetini dile getirirken, yeni bir temsili organ olan Kurucu Meclis'in toplandığını duyurdu. Çarlık Kafkas genel valiliğinin topraklarını yönetmek için beş Devlet Duması milletvekilinden oluşan Özel bir Transkafkasya Komitesi oluşturuldu.

Transkafkasya'da aslında sadece iki büyük şehir, iki başkent vardı. İdari ve kültürel merkez, 150 yıldır çarlık iktidarının merkezi olan Gürcistan'daki Tiflis'ti. Ekonomi ve sanayi merkezi, 1870'lerden beri petrolün üretildiği Azerbaycan'daki Bakü idi. 

Kuzey Kafkas Dağları'nda siyasi çekişme yoğunlaşırken ve İç Savaş'ta yavaş yavaş Kırmızı ve Beyaz bloklar oluşurken, Transkafkasya'da etnik gruplar arası çatışmalar hızla tırmandı. Bölgede merkezi hükümetin fiilen ortadan kalkmasıyla, Ermeniler, Azeriler ve Gürcüler arasındaki çok sayıdaki çekişme giderek artan bir şekilde çatışmalara ve kayıplara yol açtı.

1918-1920'de yerini alan yeni kurulan Transkafkasya cumhuriyetleri birbirleriyle savaştı. Ermenistan ile Azerbaycan arasında Dağlık Karabağ konusunda yaşanan çatışma özellikle kanlıydı.

Devrimin başlangıcından itibaren Bolşevikler, Rus İmparatorluğu'nu bir "halklar hapishanesi" olarak yok etmeye ve tüm milliyetlere kendi kaderini tayin hakkı vermeye ant içmişlerdi.

Şimdi görev, ulusal egemenlik taleplerini karşılayarak Marksist sistemin ne kadar ilerici olduğunu gösterirken eski imparatorluğun toprakları üzerindeki kontrolü sürdürmekti. Bu sorunu çözmek için iki yaklaşım vardı.

İlkinin savunucusu Stalin'di: Bir ulusu tanımlamak için zorunlu özellikler olarak ortak bir dil, toprak, ekonomi ve karaktere işaret ediyordu.

Lenin ve Troçki oldukça farklı düşündüler. Örneğin  tarımsal Rusya yeterince gelişmemişti ve komünizmi inşa etmek için yeterli üretim araçlarına sahip değildi. Genç bir ülke, çok daha gelişmiş olan tüm burjuva dünyasına karşı tek başına hayatta kalamazdı.

Lenin, Transkafkasya cumhuriyetlerini bölgesel ilkeler temelinde tek bir devlette birleştirmeyi önerdi. Ayrıca, SSCB'nin kurucu ülkeleri arasında muhtemelen Bolşeviklere İsviçre'yi hatırlatan böyle bir çok uluslu federasyonun varlığı, Sovyetler Birliği'nin uluslararası statüsünü vurgulayacak ve diğer komünist ülkelerin gönüllü olarak katılabilecekleri olasılığını ima edecektir.

Sosyalist Ermenistan, Gürcistan ve Azerbaycan arasında 12 Mart 1922'de federal antlaşma imzalandı, ancak Lenin Mayıs ayında ilk felçini geçirecekti. Sonrasında başlayan iktidar mücadelesi Stalin tarafından kazanıldı.

Transkafkasya federasyonu konusundaki anlaşmazlık, Lenin ve Stalin arasındaki temel farkı açıkça ortaya koyuyor. Lenin için küresel komünizmi inşa etme fikri birincil amaçtı ve Rusya yalnızca araçtı. Stalin, en önemli şeyin ülke içinde iktidarı elinde tutmak olduğuna ve dünya çapında bir devrim hakkındaki fikirlerin onu kaybetmesine yol açabileceğine ve bu nedenle tehlikeli kabul edildiğine ikna olmuştu.

Etnik, dilsel, dinsel ve kültürel olarak farklı üç halkı tek bir ülkede birleştirme fikri nasıl ortaya çıktı? Tiflis, Erivan ve Bakü'den bakarsanız, bu fikir akıl almaz görünüyor.

SSCB'nin Transkafkasya ile yaptığı sosyal deney, uluslararası komünizm ideolojisi sayesinde, yeni kolonilerin metropollerle aynı düzeyde gelişebilmesi ve vatandaşlarının aynı haklara, fırsatlara ve ekonomik kaynaklara erişime sahip olması bakımından benzersizdi.

Kaynak: www.ulusal.com.tr