ADIGE EDEBİYATI

16 Aralık 2011

Adıge yazarları ve halk ozanları Birinci  Kongresi (яа I-рэ зэфэс) bundan 75 yıl önce toplanmıştı. Adıge edebiyatının yeni yaşama uyumu ve yeni yaşamın düzenlenmesine katılma, yeni insanın eğitimi gibi görevleri vardı. Bu tür çalışmaları üstlenmeye başladığı tarihten bu yana 80 yıl geçti. Yeni yaşamı düzenleme ve onu egemen konuma getirme çalışmalarında edebiyatımız öncü ve güçlü hizmetleri yerine getiriyordu.

75 yıl önce, 1936 yılının 11 aralık günü ile 15 aralık günü sonuna dek, Maykop’ta, Adıge yazarları ile halk ozanlarının İlk(Birinci) Kongresi yapıldı. Yeri gelmişken belirtelim, Sovyetler Birliği yazarlarının ilk kongresi de, 1934 yılı 17 ağustos günü başlamış, 1 eylül günü tamamlanmıştı. Büyük Sovyet  ülkesi yazarlarının ilk kongresinin ancak o tarihte  (- 17 yıllık bir gecikmeyle-) yapılabilmiş olduğunu da anımsatalım. O tarihten (1934’ten) bir süre sonra Adıge Özerk Oblastı  Yazarları Örgütü de kurulmuştu.

Adıge Yazarları Örgütü’nün oluşturulmuş olması, Adıge edebiyatının gelişmesinde ve ileri adımlar atmasında büyük bir yarar sağladı. Örgüt, yaratıcı yanı olan her bir kişiyi, yaşlı genç ayrımı yapmadan arıyor, yazı ve yorumlama gücü olan herkesi çalışmalara katılmaya, genç Adıge edebiyatına katkıda bulunmaya,   herkesin elinden geleni yapmaya  çağırıyordu.

1. Kongre öncesinde, Adıge edebiyatının artık ayakları üzerinde dikilmiş olduğunu kanıtlayan yapıtlar da yayınlanmıştı. O sıralar Tsey İbrahim, K’ereşe Tembot, Hatko Ahmed ve Perenıko Murat’ın yapıtları, Adıge yöresinin (хэку) hemen her yerinde biliniyordu. Bu yapıtların bazıları Rusça yayınlanmıştı. Tsey İbrahim’in “Koç’as” piyesi (1925’te Rusça, 1929’da Adıgece), kısa öyküler olarak “Koja” (Кожа), “Mulla İbragim”, “Çapş” (Чапщ), vb; K’ereşe Tembot’un “Ark” (Votka) adlı kısa öyküsü ayrı bir kitap halinde 1925’te basılmış, yeni kitabının bir bölümü olmak üzere “Komünist Bibolet” ( ‘Aдыгэ псэук1' gazetesi) (1926), romanı “Şambul”un da (Hücum) bir bölümü (1934), kısa öyküsü  “Meşıko’nun Üzüntüsü”(Мэщыкъо ишъ­хьакIу) (1935); Hatko Ahmed’in “Varlığım Feda Olsun” (Сыбылым фэкIод; Rusçası - 1927, Adıgecesi – 1928) adlı kısa öyküsü, temsillerinin yer aldığı kitabı «Къежьэ­гъакI» (Yeni Akım) (1930), şiirlerinin yer aldığı «Пщыналъ»(Melodi) (1931), poemi (uzun şiiri) «Хэта кIоды­рэр, тыда тызэкIурэр?» (Yok olan kimdir, nereye gidiyoruz?) (1932),Perenıko Murat’ın uzun şiir kitapları «НэкIмаз» (Ramazan ayı) (1930) ve  «Сакъ» (Dikkat) (1934)   yayınlanmıştı.

Bu yazarlar dışında, Adıge yöresinde  öykücü ve masalcılar (тхыдэIуа­тэхэp), şarkıcı ve besteciler  (орэдусхэp), tatlı dilli kişiler ve dile hakim olanlar, din görevlileri, Arapça iyi eğitim almış olanlar, Hamhuko Huseyn, Bahuko Ş’alih, vb, Rusça eğitim almış olan Kobl Bitlevsten, Tharkoho Ali gibi kişiler yaşıyorlardı. Bu kişiler Adıge dilinin doyumsuz tadını, gücünü, düşünce yapısını ve anlatım olanaklarını, konuşma biçimlerini ortaya koydular, Adıge edebiyatının ileriye gitmesi için herkes elinden geleni yapıyordu.

Yazmasını bilen yazıyor, şair olan şiir yazıyor, haber yazarı haber, öykücü öykü yazıyor, besteci  beste yapıyor, herkes var gücüyle elinden geleni yapıyordu. Edebî yazılar da yıldan yıla çoğalıyordu. Adıge yazarları ve şairleri tüm güçleriyle işe yoğunlaşmış ve sıkı bir işbirliği içine girmiş bulunuyorlardı.

1936 yılında kısa öyküler olarak, Tlevsten Yusıf’ın “Aminet”i, aynı yıl Merkitske Reşıd’ın «ЛIыжъ цIы­кIумрэ ныо цIыкIумрэ» (‘Küçük Yaşlı Adam ile Küçük Yaşlı Nine’si), 1934 yılında Natho Dolethan’ın yazılarının yer aldığı«ЦIыфыкIэхэр» (Yeni İnsanlar), «Щы­IакIэм игушIуагъу» (Yaşam Sevinci) (1936), K’ube Şeban’ın «КIэлэцIыкIу орэдылъ» (Çocuk Şarkıları) adlı şarkı kitabı ve daha başkaları yayınlanmıştı. Bütün bu yayınlar edebiyatın değişik türlerinde verilmişlerdi.

Adıge yazarları ve şairlerinin yaratıcı/ sanatsal örnekleri yakalamış ve bu örneklerden yararlanmakta olduklarını görüyoruz, yayınlanan yapıtlar özlenen sanatsal hedeflere ulaşıldığını  kanıtlayıcı özellikteydiler.

1936 yılı ve  Adıge yazarlarının 1’nci Kongresi günleri hızla yaklaşıyordu. Önemi ve anlamı tartışmasız olan bu ulusal çalışmaya yazarlarımız olanca güçleriyle hazırlanıyorlardı. Söz gelişi, yeni yazılar yayınlanıyor, edebiyata yeni yeteneklerin kazandırılmaları için yoğun çalışmalar yürütülüyordu. Okullarda okuyan ya da mezun  olan yetenekli gençler aranıyordu. Andırhoye Huseyn, Jane Kırımız, Vıcıhu Halid, Vıcıhu Adılcerıy, Tığuj Dış’eç, Naç Ş’alih, Yevtıh’ Asker, Natho Dolethan, Kestane Dmitriy, Tlevsten Yusıf ve daha başkaları  bulunan gençler arasında yer alıyorlardı.

Bilge yaşlılar da unutulmamıştı, büyük halk ozanı Tevçoj Tsığu, usta öykü anlatıcıları Hakurıne Ray, Vıcıhu Neşukuay, vb yaşıyorlardı. Bütün bu kişiler gönüllü ve birçok başarıya imza atmış kişiler olarak, Adıge yazarları ile halk ozanlarının 1’inci Kongresi’ne katıldılar.

Kongre, Maykop’ta, 1936 yılının 1- 15 aralık günleri boyunca sürdü. K’ereşe Tembot, Adıge düzyazısı ve oyun yazarlığı(dramaturgi) üzerine bir konuşma yaptı. Kongrede genç Adıge edebiyatının gelişim düzeyi ele alındı ve bir özetleme(зэфэхьысыжь) konuşması sunuldu, tek ve karşılıklı konuşmalar ve analizler yapıldı. Eksikliklerin giderilmeleri, gelişim için yapılması gereken işler üzerinde duruldu, yeni görev ve sorumluluklar belirlendi, çözüm yolları araştırıldı.

Yazarlar ve Ozanlar 1’inci Kongresi, yeni yaşama uyum sağlayan Adıge edebiyatının büyük bir yaratıcı güce kavuşmuş olduğunu kanıtladı. Edebiyatımızın düzgün ve gerçekçi bir yolda ilerlemekte olduğu, gerisinde  iyi izler bırakarak yoluna devam ettiği, edebiyatın kendi amacını ve  yüce özlemlerini gerçekleştirme doğrultulu çalışmalarının ivme kazandığı, bütün bunların ulus adına  tarihsel bir dönüm noktası ve sevinç kaynağı olduğu saptandı.

Yaşam gerçeklerini kavrayan ve çözümleyen, olayların çıkış yerlerini, çıkış ve oluş nedenlerini açıklayabilen ve bütün bu şeylerin insana özgü özellikler olduğunu belirleyen, gittikçe ustalaşarak yoluna devam eden  edebiyatımız, bugünlerde de amaçlarını en iyi bir biçimde çözümleyebilecek bir konumdadır.

 Çeviri: Hapi Cevdet Yıldız