ÇEREŞE TEMBOT-HALKIN İÇİN YAPTIKLARIN KAYBOLMUYOR! - Лъэпкъым фапшIэрэр кIодырэп

Çerkes Ulusunun tarihi olağan üstüdür ve bu tarihin yolunun açılması için en çok uğraşanlardandır КIэрэщэ Тембот-Çereşe Tembot. Halkı için olan kaygısı, halkına olan yürekten bağlılığı… Hepsini içinde taşırdı Tembot. Zengin eserler bıraktı… Çereşe Tembot 8 Şubat 1988’de yaşama gözlerini yumdu. Çerkes Ulusunun  övüneceği çalışmalar yaptı. Ulusu için bıkmadan güzel şeyler yapmaya çalıştı, Çerkes Literatürünün oluşumu için yaptığı şeylere, insanlarımız değer veriyor ve unutulmuyor. Tanrının ona bahşettiği ise; zeka, bilgi, pratik, içtenlik, insani değerler. Yapabildiği kadarıyla, sakınmadan ulusuna ulaştırabilmek için  büyük çalışmalarda bulundu. Sahip olduğu zekasını da geliştirme olanağı buldu. Sadece bir yazar olarak değil, içinden çıktığı ulusuna karşı dürüst ve entelektüel yaşam biçimiyle varlığını kanıtladı. Özgür yaşamı, sıradan insanlara örnek gösteren, yönlendiren Enternasyonal şiirini ilk defa Çereşe Tembot Çerkesçeye çevirdi. Çerkesçe yazılmış sanat eserleri yayınlandı. Öyküleri; Аркъ-Ark-İçki(1925) ve de Mэщыкъо ишъхьакIу-Meşıko Yışhak'u-Meşıkonun Onuru. 20. Yüzyılın başlangıcında Sovyet sisteminin ilk adımları, gelen yeni dönemin insan yapısının nasıl olması gerektiğini anlattığı romanı; Щамбул-İstanbul, 1932’de ilk Rusça olarak, 1934’te de Çerkesçe yayınlandı. Tembot, Щамбул-İstanbul romanı üzerine epeyce yıl çalıştı ve 1940’da üç bölüm halinde yayınlandı. Romanda değişiklik ve düzenlemeler yapıp başlığını da değiştirerek, Насыпым игъогу-Nasıpım Yığog-Şansın Yolu adıyla, 1947’de yeniden yayınlandı. 1948 yılında bu romanından ötürü SSCB’nin devlet ödüle layık görüldü. Tembot’un eğitim ve öğretimi iyiydi. Adıge Xeku(Çerkesya)’nün  1923’teki  KP. sininin kuruluş kongresinin tercümanıydı, bu yıllarda Адыгэ Mакъ-Çerkes Sesi gazetesinin yayınında çalışıyordu. 1924’te  eğitim için Moskova'ya gönderildi, 1929’da en yüksek okul Ulusal Ekonomi Enstitüsü’nü bitirip Adıge Xeku(Çerkesya)'ya döndü. Tek ulusal gazetenin redaktörü, kitap basım evinin başı ve dil, literatür, tarih eğitimiyle ilgili Adıge-Çerkes Bilim Enstitüsü önderi olarak, Krasnodar'daki öğretmen okulunda doçent olarak görev yaptı. Bu kadar yoğunluğun içerisinde, kendisine, ulusu yararına; insanla zamanın, ulusla yaşamın uyumu üzerine anlatım ve gösterim olanakları sunuldu.  Sovyet dönemi, sistemi ve yaşam biçimini anlatan kitaplar yazdı. Öyküler: Типшъашъэхэр-Tipşaşexer-Kızlarımız,  Куко, Ны Iушым ыпхъу-Nı uşım yıpkhu-Akıllı annenin kızı,  Рассказхэр-Razkazxer. Ulusun başına gelenleri, onurlu tarihini anlatan kitaplar: Шапсыгъэ пшъашъ-Şapsığ Pşaşe-Şapsığ Kızı,  Хьаджрэт-Hacret-Göçmen,  Шахъомрэ пшъэ­шъэ пагэмрэ-Şakhomre Pşeşe Pağemre-At çobanıyla Kibirli kız,  Шыу закъу-Şıuw Zako-Tek Atlı,  kısa hikayelerin olduğu kitaplar: Аб­дзэхэ шэкIожъыр-Abdzahe Şek'ojır-Abdzah Avcı,  Лıыгъэ-Lh'ığe-Yiğitlik. Çereşe Tembot, edebiyat dünyasında 60 yıl çalıştı, seçilmiş eserleri iki üç kitap halinde, farklı yıllarda Adıge(Çerkes) basım evinde Çerkesçe basılıp yayınlandı. Tembot'un sanatsal yazıları, hatta tümü de denilebilir, Rusça farklı yayın evlerinde yayınlandı. Çereşe Tembot çevirilerde yapıyordu. Çerkes folklorunu da toparlamasını başardı. Hikayeleri, masalları, eski şarkıları yazdı ve beraberinde, çalışıp açığa çıkması ve yayınlanmasını sağladı. 1934’ten itibaren SSCB yazarlar birliği üyesiydi. Tembot, farklı yıllarda SSKP’nin Adıge Xeku(Çerkesya) komite üyesiydi, Sovyet halk temsilcisi ve  partinin 20. kongresinde delegasyon üyesiydi. Literatürel çalışmalarından ötürü Lenin ödülü, Ekim Devrimi ödülü, Kızıl Bayrak ve İşçisi ödülü, madalyalarıyla ödüllendirildi.

YAZARIN MÜZESİ

Çereşe Tembot'un doğumunun 100. yılında, adına edebiyat müzesi açılmıştı. Yazarın yaşamı, eğitimi, çalışmaları, arkadaşları, insanların büyük Çerkes yazarına verdikleri değer, geniş bir sergiyle anlatıldı. Müzenin giriş kapısından, Çereşe Tembot'un, değerli edebi eserleri, çeşitli kitapları, el yazısı-albümleri, defterleri ve kendi portresiyle sıcak bir bakışla seni karşıladığını görüyorsun… Müze, 13 yıldır eğitim-öğretim görevini yerine getiriyor. Büyük Çerkes yazarın evi-müzesini ziyarete, görmeye geliyorlar. Kardeş cumhuriyetlerden ve Rusya’nın değişik şehirlerinden geliyorlar. Yaratıcılığına ilgi duyanlar, Adıgey gençleri, genç öğrenciler geliyor. Gelenlere müze baş sorumlusu Yonalıy Zareme, Çereşe Tembot'un yaşamını ve yaratıcılığının yolunu severek anlatıp bilgilendiriyor. `caption id="attachment_6272" align="alignright" width="300"` Çereşe Tembot Heykeli`/caption` Müzeyi önemli kılan ise; kim olursan ol, müzeye girdikten sonra senin de olumlu bir şey yapma duygusuna kapılmandır. Büyük yazar Çereşe Tembot, kendi ulusu  için, insanlara iyilik yaparak; pratik zekasıyla, düşünceleriyle ve paylaşarak yaşadı. Müze, O güzelliğin izi ve örneği. Evet öyle… Halkın için yaptığın kaybolmuyor… Mamırıko Nuriyet   Kaynak: ADIGE MAK Çeviri: ÇH-Haber Merkezi

*****

Лъэпкъым фапшIэрэр кIодырэп

Адыгэ лъэпкъым итарихъ гъэшIэгъон, илитературэ ухъумэгъэнхэм ыкIи ахэм гъогу афыхэхыгъэным анахь пылъыгъэу, ащкIэ Iофыгъуабэ зэшIозыхы­гъэ тхакIу КIэрэщэ Тембот. Лъэпкъ гумэкIыр, лъэпкъ шъхьэлъытэжьныгъэр, лъэпкъымкIэ гу­пыкI иныр ащ зэфэдэу хэгощэгъагъэх. КIэн бай къыгъэнагъ. 1988-рэ илъэсым, мэзаем и 8-м илъэс 86-м итэу КIэрэщэ Тембот идунэе нэф ыухыгъ. Адыгэ лъэпкъым чIэнэгъэшхо ышIыгъ. Ау илъэпкъ пае шIур емызэщыжьэу зылэжьыгъэу, адыгэ литературэм егъэжьэ­пIэшIу фэзышIыгъэр цIыфхэм ялъапI, ащыгъупшэрэп. Тхьэм къыритыгъэ щыIэмэ, акъыли, къулаий, шIэныгъи, гу­лъыти, цIыфыгъэ хабзи — зэ­рилъэкIэу илъэпкъ IуигъэкIэ­жьыным зышъхьамысыжьэу Iо­фышхо дишIагъ. Зэчый дахэу хэлъри къызэIуихыныр фызэ­шIокIыгъ. ТхэкIо къодыер армырэу, узкIырыплъын лIы Iуш губзыгъэ зафэ лъэпкъым къы­зэрэхэкIыгъэр ищыIакIэкIэ, иду­нэететыкIэкIэ къыушыхьатыгъ. Шъхьафит щыIакIэм цIыф къы­зэрыкIохэм зыфаузэнкIыным иджэпсалъэ зэфэдэкIэ зы­щыIурэ усэу «Интернационалыр» апэдэдэ адыгабзэкIэ зэ­зыдзэкIыгъэр КIэрэщэ Тембот. АдыгабзэкIэ тхыгъэхэ художественнэ произведениехэу — рассказэу «Аркъ» (1925) ыкIи «Мэщыкъо ишъхьакIу» къыди­гъэкIыгъэх. Я ХХ-рэ лIэшIэгъум иублэгъум совет хабзэм апэрэ лъэбэкъухэр зэришIыгъэхэр, охъ­такIэу къакIорэм ицIы­фыкIэ зэфэдэн фаер Т. КIэ­ращэм къызщигъэлъэгъорэ романэу «Щамбул» зыфиIорэр (1932-рэ илъэсым урысыбзэкIэ апэрэ пычыгъор) 1934-рэ илъэ­сым адыгабзэкIэ къыдэкIыгъ. Романэу «Щамбулым» илъэсы­бэрэ Iоф дишIагъ ыкIи едзы­гъуищэу зэхэтэу 1940-рэ илъэ­сым къыхиутыгъ. Нэужым хэ­гъэхъонхэри зэхъокIыныгъэхэри бэу иIэу, романым нэ­мы­кIышъхьи фишIыгъэу «Насыпым игъогу» 1947-м къыдэкIыгъ. 1948-рэ илъэсым КIэ­рэщэ Тембот мы романым пае СССР-м и Къэралыгъо премие къыфагъэшъошагъ. Тхэн-гупшысэным фэдэ къа­бзэу, къэралыгъо IэнэтIэ зэфэ­шъхьафхэри зэшIуихыхэу игъэ­шIэ гъогу къырыкIуагъ КIэрэщэ Тембот. Гъэсэныгъэ-шIэныгъэ дэгъу IэкIэлъыгъ, Адыгэ хэку исполкомым иархивариусыгъ, 1923-рэ илъэсым Адыгэ ­хэкум и РКП (б) изэхэщэкIо бюро изэдзэкIэкIуагъ, мы илъэсхэм гъэзетэу «Адыгэ макъ» зы­фиIорэм икъыдэгъэкIын хэлажьэ. Москва 1924-рэ илъэсым еджакIо агъакIо, 1929-м апшъэрэ еджэпIэшхоу Институт Народного хозяйства зы­фиIорэр къеухышъ, Адыгэ хэкум къэкIожьы. Лъэпкъ гъэзет закъоу къыдэкIыщтыгъэм иредакторэу, тхылъ тедзапIэм ипащэу, бзэм, литературэм, тарихъым язэгъэшIэн фэгъэзэгъэ Адыгэ шIэныгъэ институтым иIэшъхьэтетэу, Краснодар дэт кIэлэегъэджэ институтым идоцентэу Iоф ышIагъ. Ащ фэдиз Iофыбэм илъэпкъ зыфэдэр ришIыкIын-рилъэгъу­кIынымкIэ, цIыфымрэ уахътэмрэ, лъэпкъымрэ щыIакIэмрэ язэдэIорышIакIэ къиIотыкIын-къэ­гъэлъэгъон амалышхор къыратыгъ. Советскэ лъэхъаным ихэбзэ-унашъохэр зыщызэ­хэ­пшIэрэ тхылъыбэ ытхыгъ: «Ти­пшъашъэхэр», «Куко», «Ны Iушым ыпхъу», «Рассказхэр». Лъэпкъым ышъхьэ къыры­кIуа­гъэм, итарихъ лъагъо уращэ повестьхэу «Шапсыгъэ пшъашъ», «Хьаджрэт», «Шахъомрэ пшъэ­шъэ пагэмрэ», «Шыу закъу», новеллэхэр зыдэт тхылъхэу «Аб­дзэхэ шэкIожъыр», «ЛIыгъэ» зыфиIохэрэм. Илъэс 60-м ехъум хьалэлэу литературэ хьасэм щылэжьагъ КIэрэщэ Тембот, ихэ­шыпыкIыгъэ тхыгъэхэр тхы­лъитIу, тхылъищ хъухэу ­илъэс зэфэшъхьафхэм Адыгэ тхылъ тедзапIэм адыгабзэкIэ къыщы­дэкIыгъэх. Тембот ихудожест­вен­нэ тхыгъэхэр, зэкI пIоми хъу­нэу, урысыбзэкIэ тхылъ те­дзэпIэ зэфэшъхьафхэм къа­щы­хаутыгъэх, нэмыкI лъэпкъхэм аб­зэхэмкIэ хэгъэгубэмэ къа­щыдэкIыгъэх. КIэрэщэ Тембот зэдзэкIын Iофыри къыдэ­хъу­щтыгъ, адыгэ фольклорым икIэ­угъоени фызэшIокIыгъ — пшысэхэр, таурыхъхэр, орэдыжъхэр ытхыжьыгъэх, Iоф адишIэ­жьи къыхаригъэутыжьы­гъэх. 1934-рэ илъэсым щегъэжьа­гъэу КIэрэщэ Тембот СССР-м итхакIохэм я Союз хэ­тыгъ. Илъэс зэфэшъхьафхэм тха­кIор КПСС-м и Адыгэ хэку ко­митет хэтыгъ, хэку ­Советым инароднэ депутатыгъ, ­пар­тием ия ХХ-рэ зэфэс иделегатыгъ. Илитературнэ Iоф­шIагъэхэм апае Лениным иорден, Октябрэ революцием ыкIи ЛэжьэкIо Быракъ Плъыжьым яорденхэр, медальхэр къыфа­гъэшъошагъэх.

ТхакIом имузей

КIэрэщэ Тембот къызыхъу­гъэр илъэси 100 зыщыхъугъэ мэфэкIышхом ехъулIэу илитера­турнэ музей къызэIуахыгъагъ. ТхакIом ищыIэкIагъи, иеджэ­кIагъи, иIофшIэкIагъи, ныбджэ­гъухэм, цIыфхэм адыгэ тхэкIо иныр зэрялъапIэри экспозицие ушъагъэмкIэ ащ къыщыIотагъ. Музей пчъэшъхьаIум узэребакъоу, КIэрэщэ Тембот илите­ратурнэ кIэн лъапIэ — итхы­лъыбэ зэфэшъхьафхэр, Iэпэ­рытх-альбомхэр, тетрадьхэр ыкIи ежь Тембот ипортрет инэу нэплъэгъу фабэкIэ къыппэгъокIырэр олъэгъух. Му­зеим илъэс 13 хъугъэу пIуныгъэ-гъэсэныгъэ пшъэрылъ иныр дахэу зэшIуехы. КъычIэхьэх, къэкIох адыгэ тхэкIошхом и Унэ-музей зыплъыхьэкIо-зе­кIо­хэр, къош республикэхэм ыкIи Урысыем икъэлэ зэфэшъхьафхэм къарыкIыхэрэр, итворчест­вэ зикIасэхэр, зышIогъэшIэ­гъонхэр, Адыгеим иныбжьы­кIэхэр, еджэкIо цIыкIухэр. Ахэр музеим иIофышIэ шъхьаIэу Юналый Заремэ КIэрэщэ Тембот ищыIэныгъэ ыкIи итворческэ гъогу игуапэу ащегъэ­гъуазэх. Музеим мэфэкI нэшанэ зиIэ тхылъ лъэтегъэуцохэр, зэдэгу­щыIэгъухэу цIыф гъэшIэгъонхэр зыхэлажьэхэрэр, литературнэ зэхахьэхэу, сыхьатхэу Тембот ипроизведениехэр къи­зыIотыкIыхэрэр щызэхащэх. Музеим анахьэу уасэ фэо­зыгъэшIырэр ухэтми мыщ узы­чIахьэрэм, шIу горэ ори пшIэн гухэлъыр къызэрэщыущырэр ары. ТхэкIошхоу КIэрэщэ Тембот иадыгэ лъэпкъ пае, цIыфхэм шIу афишIэу, иакъыл-къулайкIэ, игупшысэкIэ адэгуащэу щыIагъ. А шIум илэгъу, ищыс джы музеир. Ары. Лъэпкъым фапшIэрэр кIодырэп. Мамырыкъо Нуриет. АДЫГЭ МАКЪ