ÇERKES LİTERATÜRÜNÜN BAŞLANGICINDA O VARDI- Адыгэ литературэм икъежьапIэ Iутыгъ

`caption id="attachment_6151" align="aligncenter" width="462"` Kobl Bilheusten`/caption`   Şeuvcen Bölgesine bağlı  Hakurınehable'den Çerkes halkının değerlerini yükselten epeyce insan çıktı. Ünlü pşınavo-müzisyenler; Aulhe Oleğey, hikaye-masal anlatıcıları; K'uay Zefes, İsmail kardeşler ve besteci, şair, eğitim öğretimi almış insanlar Kube Şaban ve Kobl Bilheusten gibi. Onlar yeni Sovyet sisteminin izinden gittiler. Çerkesler cehaletin, bilgisizliğin ne kadar yıpratıcı olduğunu çok iyi biliyorlardı. İmrenirlerdi aydınlık, barış, huzur ve bilgi sahibi olunan bir geleceğe. Kobl Bilheusten Çerkes literatürünün oluşturulmasında emeği geçen ilklerdendir. Bilheusten 20 şubat 1897’de Hakurınehable'de doğdu. Köydeki üç yıllık okulu bitirdikten sonra, Temirköyü(Şeğume)deki lisede okudu. Başarılı bir dereceyle liseyi 1918 de bitirdi. 1920 de Krasnodar'da açılan üniversitenin edebiyat fakültesinde okudu. Kobl bu yıllar içerisinde Adigey ve Pşıze (Kuban) bölgesinde toplumsal-politik yaşamda aktif olarak çalıştı. Dağlıların, oluşturulan yapılanmasında  bütün gücüyle çalıştı. ;rs yürütme kurulunda, daha sonra Çerkesya yürütme kurulunda çalıştı. Kobl Bilheusten ilk eğitim-öğretim görenlerimizdendi. Rusça ve Çerkesçe yazıyordu. 1920’den itibaren yazdıkları yayınlanıyordu. Gazeteler: Черкесская ­правда-Çerkes gerçeği,  Адыгейская жизнь-Çerkesya hayatı,  Адыгэ псэукI-Çerkes yaşamı,  Гъупчъэ-уат-Orak-Çekiç,  Колхоз быракъ-Kolhoz bayrağı. Koleksiyonlar, Совет­ская Адыгея-Adigey Sovyeti,  haber olarak  Адыгэ шъхьа­фит-Özgür Çerkes(1929) gazetelerinde yayınlanıyordu. Bilheusten daha çok dram üzerine yönelik yazardı. İyi eserler de üretti. Eserleri;  Къунчыкъорэ Гюл­рэ-Kunçukoyla Gyol,  Хъымсад-Khımsad,  Бурная Лаба-Fırtınalı Labe,  Вогне борьбы-Yangınla mücadele. Yazdıkları; Хьанэхэкъо Къымчэрый-Hanexeko Kımçerıy,  Месть-İntikam,  Лермонтов-Lermontov ve bir sahnelik dört oyun: Случай в больнице-Hastane davası,  Поручение выполнено-Komisyon tamam,  Сводница-Mama,  Мос и Гошевнай Шовгеновы-Mos  ve  ;şenay Şeugen. Bilheusten bunları gazetelerden ve haberlerden etkilenerek yazdı. Bu ürettiklerinde, Çerkes ulusunun varlığını-yaşamını ve tarihinin yolunu, gelenek-göreneklerini yeterince anlattı. Üzücü yanı ise, keskin kalemi olan Bilheusten'in, piyes, dramlarının, yazılı kitap halinde yayınlanamamış olmasıydı. Kobl Blheusten ikinci emperyalist savaşında gönüllü olarak halk milisine  katıldı. Savaşın sonuna kadar bulundu, madalyalar kazandı. Kobl Bilheusten Çerkes Edebiyatının ilk eleştirmenlerindendi. 1934 yılında Kolhoz Bayrağı gazetesinde, “Şiirin işlevi “adlı üç yazı dizisi yayınladı. Tiyatroyla ve Çerkes edebiyatıyla ilgili makaleleri var. Bunları gazetelerden, Çerkes edebiyatı Toplamı kitabından (1924) esinlenerek üretti ve yazdı. Kobl Bilheusten 88 yıl yaşadı, 25 Ağustos 1985’te yaşamını yitirdi. Kobl Bilheusten'in tüm yaşamı, ulusu için kaygılanan insanlarımızdan bir örnektir.   Dzeukoş Nuriyet ADIGE MAK Çeviri: ÇH-Haber Merkezi

****

Адыгэ литературэм икъежьапIэ Iутыгъ

Шэуджэн районым ит къуаджэу Хьакурынэхьаблэ адыгэ лъэп­къым ыцIэ зыIэтыгъэ цIыф акъылышIуабэ къыдэкIыгъ. Ахэтых ахэм зэлъашIэрэ пщынаохэр — Аулъэ Олэ­гъэй, тхыдэIуатэхэр — КIуай зэшхэу Зэфэсрэ Исмахьилэрэ, орэдус-усакIоу, еджэгъэ-гъэсагъэхэу КIубэ Щэбан ыкIи Кобл Билъэустэн афэдэхэр. Совет хэбзакIэм инэфылъ лъагъо ахэр рыкIуагъэх. Адыгэ­хэм дэгъоу ашIэщтыгъ мышIэ­ныгъэр зэрэхьазабыр. КIэхъо­псыщтыгъэх нэфым, мамыр рэ­хьатым ыкIи шIэныгъэ лъа­гъом. Джа апэрэ лъэгъохэщхэм, адыгэ литературэм икъежьапIэ щыты­гъэхэм ащыщыгъ Кобл Билъэ­устэн. Билъэустэн мэзаем и 0-м, 1897-рэ илъэсым Хьаку­рынэхьаблэ къыщыхъугъ. Классищ еджапIэу къуаджэм дэтыгъэр къызеухым, станицэу Темиргоевскэм (Щэгъумэ) дэтыгъэ гимназием чIэхьагъ, щеджагъ. Ащ пыдзагъэу Ставрополь дэт илъэситIу гимназием щеджагъ ыкIи дэгъу дэдэу ар 1918-рэ илъэсым къыухыгъ. 1920-рэ илъэсым Краснодар къыщызэIуахыгъэ университетым иобщественнэ-литературнэ факультети щеджагъ. Мы илъэс еджэгъухэм Коблыр Адыгеим ыкIи Пшызэ шъо­лъыр арылъ общественнэ-политическэ щыIакIэм чанэу хэлажьэ. КъушъхьэчIэсхэм яIофхэмкIэ купэу зэхащагъэм зэрилъэкIэу хэлажьэ. Горскэ исполкомым, нэужым Адыгэ хэку исполкомым Iоф ащишIагъ. Кобл Билъэустэн апэрэ еджэ­гъэ-гъэсагъэхэм ащыщыгъ. Уры­сыбзэкIи адыгабзэкIи тхэщтыгъ. 1920-рэ илъэсым къыщегъэ­жьа­гъэу ытхыхэрэр хаутыщты­гъэх. Гъэзетхэу «Черкесская ­правда», «Адыгейская жизнь», «Адыгэ псэукI», «Гъупчъэ-уат», «Колхоз быракъ», сборникэу «Совет­ская Адыгея», журналэу «Адыгэ шъхьа­фит» (1929) зыфиIохэрэм ахэр къарыхьэ­щтыгъэх. Билъэустэн драматургиемкIэ нахь гъэзагъэу тхэщтыгъэ, произведение дэгъухэри къы­IэкIэкIыгъэх: «Къунчыкъорэ Гюл­рэ», «Хъымсад», «Бурная Лаба», «В огне борьбы». Ытхы­гъэх «Хьанэхэкъо Къымчэрый», «Месть», «Лермонтов» ыкIи зы къэшIыгъо хъурэ пьесэхэу плIы: «Случай в больнице», «Поручение выполнено», ­«Сводница», «Мос и Гошевнай Шовгеновы» зыфиIохэрэр. Гъэзетхэм, журналхэм ахэр къащыхиуты­гъэх. Мы произведениехэр лъэп­къым ищыIэкIэ-псэукIэ ыкIи итарихъ гъогу зыфэдагъэр, шэн-хабзэхэр, шIыкIэ-гъэпсыкIэхэр икъоу къызщиIотыкIыгъэх. Ау гухэкIыр ащ фэдэ ­къэлэмыпэ чан зиIэгъэ Билъэустэн ипье­сэхэр, идрамэхэр дэтэу тхылъ къыдигъэ­кIынэу зэрэмыхъугъэр ары. Коблыр Хэгъэгу зэошхом илъэхъан народнэ ополчением ежь ишIоигъоныгъэкIэ хахьи, заор аухыфэ хэлэжьагъ, медальхэр къыратыгъэх. Кобл Билъэустэн адыгэ литературнэ критикэм икъежьэпIэ дэдэм Iутыгъэмэ ащыщыгъ. 1934-рэ илъэсым «Поэзием иIоф» ыIоу «Колхоз быра­къым» иномерищ зэкIэлъыкIохэу тхыгъэ къыщыхиутыгъ. Театрэм ехьылIагъэу, адыгэ литературэм къатегущыIэхэу статьяхэр иIэх, ахэр гъэзетхэм, тхылъэу «Адыгэ Iэдэбыят ­угъоигъ» (М. 1924) зыфиIорэм къащыхиутыгъэх. Илъэс 88-рэ къыгъэшIагъ, шышъхьэIум и 25-м, 1985-рэ илъэсым Кобл Билъэустэн идунай ыхъожьыгъ. Илъэпкъ фишIэрэр шIомакIэу адыгэхэм цIыф Iуш дэхабэ зэ­рахэтыгъэм ищыс Кобл Би­лъэустэн игъэшIэ гъогу.   Дзэукъожь Нуриет. АДЫГЭ МАКЪ