ÇERKESCE ANTİK ve GÜÇLÜ BİR DİLDİR...

İnal-yipa Aze ve Meretıko Kasım'ın yirmi yıllık  çalışmasının ürünü olan 20 bin kelimelik 'Abazaca-Çerkesce Sözlük' basıldı. Adıge Cumhuriyeti Sosyal Bilimler Enstitüsü Başkanı Bırsır Batırbıy'ın belirttiğine göre; bu çok önemli bir eser. Batırbıy, birbirine yakın olan diller arasındaki ilişkide bu dillerin kıyaslanmasında bu eserin bilimsel anlamda büyük önemi olduğu, Bu sözlüğün umut verici olduğunu, Çerkes-Abaza dil grubunun aralarındaki ilişkinin gösterilmesinde kolaylıklar sağlaması yanında başka pek çok alanda da faydalı olacağını umduklarını belirtti.

Yakınlarda bir başka eser daha yayınlanacak. Bu arada uzun yıllar boyunca Çerkescenin doğru imla ile yazılması konusunda yeni imla kılavuzunun beklendiğini de belirtmeliyiz. Bilimadamı Zekoğu Vuçujıko bu konuda çalışmalara başlamış 15 bin kelime kadar derledikten sonra vefat etmişti. Konu üzerinde düşündükten sonra Bırsır Batırbıy ve Enstitü Dil Kısmı çalışanı Ançoko Suret bu çalışmayı ilerlettiler. 50 bin kadar kelimenin yer aldığı Çerkesce İmla Kılavuzu'nu hazırladılar. Günümüz itibariyle Adıge Cumhuriyeti Eğitim ve Bilim Bakanlığına eser verildi. Bu imla kılavuzuna çok ihtiyaç duyduğumuz ve dilin muhafazasında bu eserin büyük faydası geleceği, dil ile alakalı çalışanlara faydalı olacağı kesindir.

Bir başka çalışmaya da değinelim. Türkçe Çerkesce Açıklamalı Sözlük isminde yayınlanan eser. Bu sözlüğü düşünüp bir araya getirme imkanına sahip olan kişi Açumıj Hilmi. Bu delikanlı Türkiye’den geri dönmüş olanlardan. Milli fakültede öğrenim görerek yüksekokulu bitirmek istiyordu. Dil anlamında sahip olduğu bilgiler ve dili araştırma inceleme konusuna verdiği önemle çağdaş olanakları değerlendirme yetisi de göz önüne alınarak Adıge Devlet Üniversitesi Rektörü ile o dönem Milli fakülte Dekanı olan Bırsır Batırbıy tarafından milli fakülteye kaydedilir. Burada söz konusu sözlüğü yazma işine de başlar. Gerçekten türkçeyi iyi derecede biliyorduysa da Çerkesceye yetkin derecede hakim olmaması duraklamasına sebep oluyordu. Bunun üzerine sözlüğün Çerkesce kısımlarındaki kelimelerinin çerkesce normlarına uygunluğu konusunda Bırsır Batırbıy onunla birlikte çalıştı.

Bırsır Batırbıy; -Bu yeni sözlüğün büyük önemi var. Türkiyede bir kaç milyon Çerkes yaşıyor, Çerkesce çğrenmelerinde çok faydası gelecek. Türkçe kısımlarının yanısıra  Çerkescelerini de gerekli olduğu üzere, çok mütenasip bir şekilde sözlükte işledi, elli bin kadar kelimeden oluşuyor (Ç.N.; Haberin yazarı yanlış algılamış olmalı söz konusu sözlük yaklaşık 35 bin kelimeyi incelemektedir). Eser Açumıj'ın kendi imkanları ile 300 adet basıldı.

Bırsır Batırbıy ile yeni basılmış veya basılmak üzere hazır olan sözlükler dışında üzerinde çalışmayı planladıkları diğer şeyler hakkında da konuştuk. Bırsır Batırbıy öncelikli olan konular arasında Vubıhçanın yer aldığını enstitüte bu konuda yapılmış çalışmanın az olduğunu bu yönde çalışılması gerektiğinin altını çizdi. Vubıhıbze-Adıgabze çalışmanın Rusça açıklamalı olmasını daha uygun gördüğünü belirtti. Şu an itibariyle 2 - 3 bin kadar derlenmiş kelime olduğunu daha da derlenerek, üzerinde çalışılıp, düzenlenip bir çekirdeğe oturtulması konusunda kendisinin çalışabileceğini de belirtti.

Sosyal bilimler Araştırma Enstitüsünün çalışmaları güzel bir şekilde ilerliyor gibi görünüyorsa da, bu çalışmaları sekteye uğratan şeylerden birisi de yeterli paranın olmaması. Bu son yıllarda eserlerin basımı için Cumhuriyet Bütçesinde yer ayrıldığı da bir gerçek. Bu yıl bu amaçla salınan 200 bin ruble üç cilt halinde yayınlanmış olan 'Çerkesce Açıklamalı Sözlük'ün basımında kullanıldı ise de, bu sözlüğün toplam maliyeti iki kat daha fazlaydı. Bu yüzden eserin basımında eksik kalan para Enstitünün diğer giderleri, ısınma, binanın bakımı vb. için salınmış bütçeden kullanıldı.

Sadece sözlükler değil, diğer bilimsel çalışmalar-eserlerinde para yokluğundan dolayı basılamadığını da ayrıca belirtti. Örneğin bunlar arasında Hadağatle Asker'in derlediği Nartların yeniden basımı da sözkonusu.

Çerkes folklörünün üç cildi yayınlandı. Dördüncü cildini 2015 yılında yayınlamayı umuyorlar. Ayrıca Enstitüye bağlı kısımların kendi olanakları ile yayınladıkları eserlerde olduğunu belirtti.

Uzun yıllardır yayınlanamayan 'Bilim Kılavuzu' dergisinin de 2013 ve 2014 yılı sayılarının basılabildiğinin de altını çizdi. Tüm bu çalışmaların bir şekilde Çerkescenin köklerinin korunması, dilin işlerliği ve gelişmesini, güçlenmesini sağlamaya yönelik olduğunun da altını çizdi.

MAMIRIKO Nuriyet

Çeviri; AÇUMIJ Hilmi

Kaynak: ADIGE MAKH

08. 10. 2014