DÜNYACA ÜNLÜ SANATÇIMIZ - ÇERKES KIYAFETİ - ДУНАИМЩЫЦ1ЭРЫ1У

Adigey Cumhuriyeti en büyük ödülüne layık görülen dünyaca ünlü ressam-tasarımcı StaşuYore ile konuşmaya başlamadan önce, tarihsel eserlere yüreğimizle bakmaya başladık. Çerkes kıyafetinin yaşam içindeki önemli işler arasında olduğunun anlamını bilerek, Staşu Yore'ye bir şey sormadan müzeyi gezdik.

Staşu Yore, Maykop'daki Doğu Halkları Devlet Sanat Müzesinde çalışıyor. İğneye ipliği takıp, düşüncelerini iğneyle yaşama sunuyor.

Kıyafetler seni yönlendiriyor

Müzede, Staşu Yore'nin yaratıcılığını gösteren ve bunu sergilemek için hazırlanan sergide, açılan ziyaretçi defterine insanlar verdikleri değeri yazıyorlar. Moskova, Saratov, Leningrad, Sibirya, Ukrayna, Abhazya, Güney Eyaletinden, Kuzey Kafkasya’dan ve diğer ülkelerden gelenler, müzede gördüklerini hayranlıkla izliyorlar. Sent-Petersburg(Bıtırbıf)’lu bayanlar Çerkes Kıyafetinin güzelliğini anlatıyorlar ve Çerkes ulusal tarihimizi daha iyi öğrenmek istiyorlar. Kiyafetler: << Нэфылъ бзыур-Sabah kuşu >>, << Aдыифыр- Adıyif >>, Mihail Çerkasske adına dikilen kıyafet, Çerkes bayan kıyafeti<<Саер-Saye>>, Nart kadını << Лащын-Laşın >>ın kıyafeti, <<Саусэрыкъо-Sauwseriko>>nun kıyafeti, <<Гекатей- Gekatey>>in kıyafeti>>. Müzeyi gezenler Çerkes halkının ulusal sanatına bağlılar. Kıyafetlerin güzelliğine hayranlık duyarak izlerken, yapılan işler insanı içine çekiyor. Staşu Yore sadece ressam-tasarımcı değil, içinde olduğu, ait olduğu ulus ve yaşadığı cumhuriyet için yüreği çarpan bir insan., Staşu Yore, << Патриот-интернасиооналист: Yurtsever-Enternasyonalist >> denilen gibidir. Onun barış için çalıştığına inanıyoruz. 1995 yılında <<Тек1оныгъ- Zafer>> ismini koyduğu kırmızı bir elbise yaptı. Kıyafetin kollarına bakıldığında, kıyafeti taşıyan erkek uçacakmış gibi görünüyor. Etrafımızdaki dünya rahat değil. Staşu Yore, savaşı körükleyenler, halkları karşı karşıya getirenlerle sanat diliyle konuşuyor. <<Ще1агъэр-Sabır>> isimli kıyafeti 2008 yılında yaptı. Kıyafeti,  Adigey Cumhuriyeti Sanat Koleji’nde okuyan annesi Cışe Zare tanıyamamıştı. Kıyafette Çerkesçe, Rusça  <Ще1агъэр-Sabır>> kelimesi yazıyor. Rusya’yla, Adigey’in ulusal bayraklarındaki şekiller, yüreklerdeki anlamı anlatıyor. 12 yıldız, 3 ok ve diğerleri yaşam tarzımızdan çıkmıştır. Birleşmiş Milletler armalı (1945-1995 yılları) yazılı kıyafet tarihin derinliklerine götürüyor. Dünyanın yaşadığı toprağın resmini gösteriyor. Гъобэкъуае щыщ –Ghobekuayeli Staşu Yore, Ghobekuaye köyünden. Ghobekuaye büyük Çerkes köylerinden biri. Yore’nin çocukluğu vatanın değişik yerlerinde geçti. S. Yore'nin görüşüne göre; nerede yaşıyorsan yaşa, doğduğun köyü, şehri önemsemen, güzelleştirmen lazım. Köyünün kızları adına, Ghobekuaye  Amazonu <<Налкъутэр-Nalkut>> ismini verdiği kıyafet yaptı. Doğup büyüdüğün köyün  adını  yükseltmek boynunun borcudur diye gençlere söylediğini çokça duyuyoruz. Çeşitli ülkelerde gördükleri, yaşadıkları Staşu Yore, ABD, Türkiye, Suriye ve değişik ülkelerde bulundu. 1993 Mayıs’ında New York'a gittiğinde soydaşlarımızla buluştu. Staşu birkaç aylık bu buluşmayı asla unutmayacak. ABD’de oluşturulan Çerkes derneği-Adıge Xase’de Natkho Kadir çok emek sarfediyordu. S.Yore'nin gitmesiyle, beraberce ulusal bilincin yükselmesi  konusunda büyük iş başardılar. Çerkes kıyafetleriyle Wachington meydanlarında dolaştılar, ABD’de muhteşem bir festival organize ettiler. Yore'nin yaptığı kıyafetlerle genç kızlar festivalde çalıştılar. Y.Staşu; “Beni davet eden Çeğedıuw ailesiydi. Dört kardeştiler, hepside ulusal kıyafetlerimizi taşıyordu.” Diye anlatıyor. Hızla geçen zaman içerisinde, Çeğedıuw kardeşlerden Ç.Bibert, Maykop futbol kulübü Zekhoşnığ-(Kardeşlik)’ a baş antrenör olarak atandı. Ç.Bibert ve S.Yore Maykop’da karşılaştıklarında birbirlerine anılarını anlattılar.   S.Yore, Natkho Kadir'in Çerkeslarin adının güzel anılmasındaki katkılarını anlatıyor. Kendisine, dünyada iyi anılmamız için olumlu çalışmalarının olduğunu söylediklerini anlatıyor. S.Yore, Natkho Kadir’in yanındaki çocuk ile karşılaştığında ona Çerkes Kıyafeti hediye ettiğini, çocuğun sevindiğini, kıyafeti hemen giydiğini ve “Yeterince Çerkes oldum değil mi?” Dediğini söylüyor. ABD’den dönüşü sonrası Çerkes kıyafeti ve işlemleri üzerine daha derin çalışmaya başladı.  

Olimpiyat, Festivaller

Soçi olimpiyatı esnasındaki kültürel çalışmalara katıldı. Yaptığı kıyafetlerle gençler kızlı- erkekli güzel gösteri yaptı. Moskova’da yapılan festivale S.Yore çağrıldığında UNESCO sekreteri İrina Bokova Çerkes kıyafetlerini öne çıkardı. S.Yore'nin yaptığı kıyafetten çekilen <<Тыргъэтао-Tırğetao>> dansını artist Berzec Diane yapıyor. Kıyafetlerin gösterimlerinden çekilen resimler, kitaplarda, haberlerde, görsel basında görülebiliyor. Kule Mıhamet, Nenıj Aydemir, Wunereko Gulez, Bedaneko Zamira, Polina Obrazçovam, Khoko Larisa, Guaşe Marine, Çışe Zare ve başkalarının çektiği resimler değerli anı olma özelliğine sahipler. Adigey Cumhuriyeti ulusal değerlerini güçlendirici görevlerine, ulusal sanatın güzelleştirilmesi, gençlerin eğitimi için, önümüzdeki dönem çalışmalarına devam edecek.Yakın arkadaşı Perenıko Çatıb’in söylediği gibi: “Staşu Yore, iş yapmadan rahatça oturamaz. 24 saatlik düşüncesini iğnesinin ucuyla yaptığı eserlerle anlatıyor.”       Yemtılh Nurbiy- Adıge Mak 2/2/2016 Resimler Staşu Yore'nın yaptığı işleri anlatıyor. Çeviri: ÇH-Haber Merkezi  

*****

Дунаим щыцIэрыIу

    Адыгэ Республикэм и Къэралыгъо шIухьафтын къызыфагъэшъошагъэу, дунаим щызэлъашIэрэ сурэтышI-модельерэу СтIашъу Юрэ гущыIэгъу тыфэхъуным ыпэкIэ тарихъым щыщ пычыгъохэм гукIэ зафэдгъэзагъ. Адыгэ шъуашэм щыIэныгъэм мэхьанэу щыриIэм зыкъегъэIэтыгъэныр Iофыгъо шъхьаIэхэм ахэтлъытэзэ, СтIашъу Юрэ зыкIи темыупчIэу музеим зыщытплъыхьагъ. КъокIыпIэм щыпсэурэ лъэпкъхэм яискусствэхэмкIэ Къэралыгъо музееу Мыекъуапэ дэтым Ю. СтIашъум Iоф щешIэ. Мэстанэм Iуданэр рещышъ, игупшысэхэр мэстапэмкIэ щыIэ­ныгъэм щыпхырещых.

Шъуашэхэм уагъэгъуазэ

Музеим къыщызэIуахыгъэ къэгъэлъэгъонэу Ю. СтIашъум итворчествэ фэгъэхьыгъэм уасэу фашIырэр тхылъ хэхы­гъэм датхэ. Москва, Саратов, Ленинград хэкум, Сыбыр, Укра­инэм, Абхъазым, Къыблэ шъо­лъырым, Темыр Кавказым, Iэ­кIыб хэгъэгухэм къарыкIыгъэхэм му­зеим щалъэгъурэр агъэшIагъо. Санкт-Петербург щыщ бзылъфы­гъэхэм адыгэ шъуашэм идэхагъэ къыраIотыкIы, тилъэпкъ итарихъ нахьышIоу зэрагъашIэ ашIоигъу. Шъуашэхэу «Нэфылъ бзыур», «Адыифыр», Михаил Черкасскэм фэгъэхьыгъэ шъуашэр, адыгэ бзылъфыгъэ шъуашэу «Саер», нарт бзылъфыгъэу Лащынэ ишъуашэ, Саусэрыкъо ишъуашэ, «Гекатей» ишъуаш» зыфаIорэр, нэмыкIхэри лъэпкъ искусствэм итарихъ епхы­гъэх. Ахэр зэрэдахэхэр бгъэшIагъо­хэзэ фэшъхьаф IофшIагъэхэм узыIэпащэ. СтIашъу Юрэ сурэтышI-модельер къодыеп, лъэпкъэу зыщыщым, республикэу зыщыпсэурэм ыгу къафытео. «Патриот-интернационалист» зыфа­Iорэм фэд. Мамырныгъэм игъэ­пытэн гукIи, псэкIи фэлажьэу тэлъытэ. 1995-рэ илъэсым «Те­кIоныгъ» ыIоу адыгэ шъошэ плъыжь дахэ ышIыгъ. Iэгъуа­пэхэм узяплъыкIэ, шъуашэр зыщыгъ хъулъфыгъэр быбы­щтым фэдэу къэлъагъо. Тыкъэзыуцухьэрэ дунаим щырэхьатэп. Заом кIэзыгъэсты­хэрэм, лъэпкъхэр зэпэзыгъэуцухэрэм Ю. СтIашъур искусствэм ыбзэкIэ адэгущыIэ. Шъуашэу «ЩэIагъэр» 2008-рэ илъэсым ышIыгъ. Ар Адыгэ Республикэм искусствэхэмкIэ иколледж щеджэрэ Цышэ Зарэ зызыщелъэм, пшъашъэр янэ къышIэжьыгъагъэп. Шъуашэм адыгабзэкIи, урысыбзэкIи «ЩэIагъ» зыфаIорэ гущыIэр тетхагъ. Урысыемрэ Адыге­имрэ якъэралыгъо быракъхэм къахэхыгъэ IэшIагъэхэм гум илъыр къаIуатэ. Жъо­гъо 12-р, щэбзащэхэр, нэ­мыкIхэри щыIэкIэ-псэукIэу тиIэм къыхэхыгъэх. ООН-м итамыгъэ шъуашэу «1945 — 1995-рэ илъэс­хэр» ыIоу зытетхагъэм тарихъым нахь куоу ухещэ. Дунаир зыщыпсэурэ чIыгум исурэт къегъэлъагъо.

Гъобэкъуае щыщ

СтIашъу Юрэ Гъобэкъуае щыщ. ИкIэлэцIыкIугъор хэ­гъэгум ишъолъыр зэфэшъхьафхэм ащы­кIуагъ. Гъо­бэ­къое амазонкэу «Налкъутэр» пшъа­шъэм ишъуаш. Ю. СтIашъум зэ­ри­лъытэрэмкIэ, укъызыщыхъугъэ къуаджэр, къалэр тыдэ ущэпсэуми бгъэлъэпIэн, бгъэдэхэн фае. Гъобэкъуае адыгэ чы­лэшхохэм ащыщ. Къуаджэм ыцIэ нахь лъагэу Iэты­гъэным упылъыныр уипшъэрылъ шъхьаIэу щы­тын фаеу Ю. СтIашъум ныб­жьы­кIэхэм ариIоу бэрэ зэхэтэхы.

Хэгъэгухэм къащилъэгъугъэр иджэмакъ

США-м, Тыркуем, Сирием, фэшъхьаф хэгъэгухэм Ю. СтIа­шъур ащыIагъ. 1993-рэ илъэсым жъоныгъуакIэм Нью-Йорк зэкIом тилъэпкъэгъухэм аIу­кIагъ. Мэзэ заулэм къыкIоцI цIыфхэм зэIукIэгъоу адыри­Iагъэр егъашIи щыгъупшэжьы­щтэп. Адыгэ Хасэу США-м щызэхащагъэм Натхъо Къадыр чанэу щылажьэщтыгъ. Ю. СтIа­шъур зырегъэблагъэм, лъэпкъ шIэжьым зыкъегъэIэтыгъэнымкIэ Iофыгъуабэ агъэцэкIагъ. Адыгэ шъуашэхэр ащыгъэу Вашингтон иурамхэм тилъэпкъэгъухэр къарыкIуагъэх, фестиваль гъэшIэгъон США-м щызэхащагъ. Юрэ ышIыгъэ адыгэ шъуашэхэр пшъашъэхэм ащыгъэу зэхэхьэшхом хэлэжьагъэх. — Адыгэ унагъоу сезыгъэб­лэгъагъэхэм Чэгъэдыухэр ащыщыгъэх, — къеIуатэ Ю. СтIа­шъум. — ЗэшиплI хъущты­гъэх, зэкIэми тилъэпкъ шъуашэхэр ащыгъыгъэх. Уахътэр псынкIэу кIуагъэ. Чэгъэдыу зэшхэм ащыщэу Бибэрт Мыекъуапэ ифутбол клубэу «Зэкъошныгъэм» итренер шъхьаIэу агъэнэфагъ. Мые­къуапэ зыщызэIокIэхэм Ю. СтIашъумрэ Б. Чэгъэдыумрэ ягукъэкIыжьхэр къызэфаIо­та­гъэх. — Адыгэ лъэпкъым дахэкIэ ыцIэ рязыгъаIорэмэ ахэтэлъы­тэ Натхъо Къадыр, — зэдэ­гущы­Iэгъур лъегъэкIуатэ Ю. СтIа­шъум. — Дунаим шIукIэ тыща­шIэным фэшI Iофыгъуабэ ыгъэ­цэкIагъ. Къ. Натхъом игъусэ кIэлэ­цIыкIум СтIашъу Юрэ зыIокIэм, адыгэ шъуашэр шIухьаф­тын фишIыгъ. Шъэожъы­ер гушIуагъэ, псынкIэу шъуа­шэр зыщилъагъ. — Икъу фэдизэу адыгэ джы сыхъугъэба, — къыIуагъ кIэлэцIыкIум. Ю. СтIашъур США-м къызекIыжьым ыуж адыгэ шъуашэхэм, тхыпхъэхэм яшIын нахь игъэ­кIотыгъэу фежьагъ.

Олимпиадэр, фестивальхэр

Олимпиадэ джэгунхэу Шъачэ щыкIуагъэхэм якультурнэ Iо­фыгъохэм Ю. СтIашъур ахэлэжьагъ. Шъуашэу ышIыгъэхэр пшъашъэхэм, кIалэхэм дахэу къагъэлъэгъуагъэх. Москва щы­зэхащэгъэ фестивалым Ю. СтIашъур зырагъэблагъэм ЮНЕСКО-м исекретарь шъхьа­Iэу Ирина Боковам адыгэ шъуа­шэхэр къахигъэщыгъэх. СтIашъу Юрэ ышIыгъэ шъуа­шэм техыгъэ къашъоу «Тыргъэтаор» артисткэу Бэрзэдж Дианэ къешIы. Шъуашэхэр къэзыгъэлъагъохэрэм атырахыгъэ сурэтхэр тхылъхэм, журналхэм, нэрылъэгъу IэпыIэгъухэм ащыолъэгъух. Къулэ Мыхьамэт, Нэныжъ Айдэмыр, Унэрэкъо Гулэз, Беданэкъо Замирэ, Полина Образцовам, ХъокIо Ларисэ, ГуашIэ Маринэ, Цышэ Зарэ, фэшъхьафхэм атырахыгъэ сурэтхэр гукъэ­кIыжь лъапIэу яIэх. Адыгэ Республикэм икъэралыгъо гъэпсыкIэ игъэпытэн фэгъэхьыгъэ Iофтхьабзэхэм, лъэпкъ искусствэм игъэдэхэн, ныбжьыкIэхэм ягъэсэн СтIашъу Юрэ тапэкIи ахэлэжьэщт. Ащ иныбджэгъушIоу Пэрэныкъо Чатибэ къызэрэтиIуагъэу, Iоф ымышIэу СтIашъу Юрэ рэхьа­тэу щысын ылъэкIыщтэп. Сыхьат 24-м къыкIоцI зэгупшысагъэр мастэмкIэ къеIуатэ. ЕмтIылъ Нурбый. Сурэтхэм СтIашъу Юрэ иIоф­шIагъэ къаIуатэ.   ХЪЫБАР: АДЫГЭ МАКЪ