“Nartlar” Ulusun Gurur Kaynağı

“Nartlar” adlı destanın ilk cildi bundan 55 yıl önce Aralık ayı sonunda yayımlanmıştı. Buna ilişkin olarak, T. K’eraşe adlı Adıge Cumhuriyeti Sosyal Bilimler Araştırma Enstitüsü Folklor Bölümü Başkanı Çuyeko Nefset ile bir görüşme yaptık.

- “Nartların” anlamı, önemi nedir, destanın kökü nereye dayanıyor, Nartları yaratanlar kimlerdir?

- “Nartlar”ın büyük bir anlamı var. Destan Adıgelerin (Çerkeslerin) en eski uluslardan biri olduğunu kanıtlıyor. Destan Adıgelerin geçmiş yaşam yolculuğu içinden geçerek gelmiş. Adıge sözlü geleneği sayesinde ayakta kalmıştı. Güzel Adıge gelenek ve göreneklerimizin, ulusal karakterimizin başlangıç yeri, destanın başlangıç yerine uzanıyor da diyebiliriz.

Toplamı yedi cilt olan “Nartların” ilk cildi 1968 yılında, 55 yıl önce yayımlandı. Bu olay toplumu çok sevindirmişti. O sıralar ben Pçıhałıkoye  köyündeki Sovyetler Birliği Kahramanı Neheye Davıt’ın adını taşıyan  ortaokulun öğrencisiydim. Bu amaçla Haĺekoye  ortaokulunda bir toplantı yapılmıştı. Toplantıya Adıge yazarları ve destan için büyük bir çalışma yürüten Hadeğałe Asker de  gelmişti. 

Toplantı Nartların ilk cildi için düzenlenmişti. Etkinliğe ünlü öykü anlatıcısı, Nart melodilerini (makamlarını) çalan, eski Adıge şarkılarını güçlü ve ilginç  sesiyle söyleyen Hamteĥu Ayub da çağrılmıştı. Hadeğale Asker ilk cildi Hamtehu Ayub’a verince, onu çok sevindirdi. “Asker, işte şimdi çok güzel bir kitap yayımladınız. Nartları ata bindirdiniz. Biz nahıjlar (yaşlılar) elimizden geleni yaptık, Nartları sizin için ayakta tuttuk, koruduk, gerisi size kalmış”, - demişti Ayub.

- Destan konusu nasıl ele alınıp çözüldü ve bu görev kime verildi?

- Hadeğale Asker yaşamı boyunca “Nart” destanının yerli yerine oturtulması ve düzenlenmesi, onun bilimsel bir temele kavuşturulması işini üstlendi, destanın Adıgelere ait olduğunu kanıtladı.

Adıge Nart destanı 1968 – 1971 yılları arasında yedi cilt halinde yayımlandı. Ciltler birbirini izledi. Evinde yedi cilt olmayan bir Adıge ailesi kalmamış gibiydi. Bu son yıllarda destan ciltleri bulunamaz olmuştu. Bu nedenle Enstitümüz Söylenti Bölümü  ciltleri yeniden yayımladı. Yayım için gerekli maddi desteği ünlü hayırsever ve bilim insanı Şevmen Hazret sağladı. Bu nedenle kendisine teşekkür ediyor ve ona uzun bir ömür diliyoruz.

- Bugün destan konusunda kimler çalışıyorlar?

- Bugün enstitümüzün  “Söylenti (IорIуатэ) Bölümü” Nart destanı konusunda çalışıyor. Konferans, kongre, sempozyum ve yuvarlak masa toplantıları düzenliyoruz. Bizim dışımızdaki bilim merkezlerinin düzenledikleri forumlara da katılıyoruz. Bilim insanlarımız onlarca makale yayımladılar.

Nart destanı konusunda en yoğun çalışma yürüten kişi dilbilimleri doktoru, Nart bilimcisi Kuyeko Asfar’dır. Asfar bu son yıllarda Nart destanını tanıtıcı birçok tv kanalında konuşmalar yaptı. Radyo yayınlarına da katılıyor, onlarca makale de yayımladı. Monografik araştırmalar yaptı, bir doktora tezi de yazdı ve savundu.

- “Nartlar”ın toplum eğitiminde ve yaşamında ne gibi bir rolü var?

- Adıge Nart destanının eğitici bir anlamı var. Nart şarkıları, öyküleri ve destan şiirleri (пщыналъэхэм) kişilerin gerçekçi, saygılı, merhametli ve yiğit olmaya yönlendiriyor ve o yönde eğitiyor.

- Nart destanı Adıgey’in değişik okullarında öğretiliyor mu?

- Destanın Adıge yaşamında sağlam bir yerinin bulunduğunun kanıtları ata sözleri ve özlü sözlerdir; bunlar ilk, orta ve meslek okullarında öğretiliyor, çünkü bunlar Adıge dilinin ve sözlü yatıcılığın kökü ve temelidir; Adıge edebiyatı ve söylenti programı destanı da kapsıyor, destan Adıge Öğretmen Koleji ve Adıge Devlet Üniversitesi’nde de öğretiliyor. 

Enstitümüzün saygıdeğer çalışanları Hadeğale Asker, Şhalaho Abu, Tharkoho Yunıs ve diğerleri orta öğrenim öğrencileri ile sık sık buluşur, “Nartların Ateşi Sönmesin!” festivalini düzenlerlerdi, bunun dilimizi, gelenek ve göreneklerimizi  ayakta tutma konularında büyük bir yararı olurdu. Bu tür etkinliklere öğrenciler ve öğretmenler aktif bir biçimde katılıyor, anadilimizin sesi ortalıkta gürlüyordu. Öğrenciler Nart öykülerini, şarkıları ve şiirleri anlatıyor ve okuyor, Nart kahramanlarının resimlerini çiziyorlar, küçük temsiller veriyorlardı. Birinci gelen öğrencilere Hadeğale Asker kendi parasıyla aldığı hediyeler veriyordu.

- Sizin bölümünüz Nart destanını öğretmek için ne gibi bir çalışma yapıyor?

- Bu son yıllarda orta dereceli okullarla ilişkilerimiz biraz gevşedi, ancak gelecek öğretim yılında ortak çalışmaları yeniden başlatma niyetindeyiz. Enstitüde düzenlediğimiz değişik konulu bilimsel toplantılara, forumlara öğrencileri de çağırıyoruz. Bir süre önce Adıge Cumhuriyeti Gimnazyumu üst sınıflar öğrencilerini konuk ettik, enstitümüzün çalışma biçimini onlara anlattık. Sorularını yanıtladık. Önümüzdeki dönemde de birlikte çalışmak istiyoruz.

- “Nartlar”ın 1’nci cildinin yayınlanışının 55. yılını nasıl karşılamayı düşünüyorsunuz? 

- Adıge Nart destanının ilk cildi ve destanın tamamına, Adıge söylentilerini ve Nartları sevenlerle, toplumumuzla  bildiklerimizi paylaşacağız, bu amaçla radyo ve tv yayınları düzenleyeceğiz.

Söyleşiyi yapan Mamırıko Nuriyet.

Adıge Mak, 22 Aralık 2023

Çeviri: Hapi Cevdet Yıldız

Çerkesya Hareketi Haber Merkezi