#473 Ekleme Tarihi 07/08/2010 09:21:16
07 Ağustos 2010
Ahşap plakaların deri bir ip ile birleştirildiği enstrüman, yaygın ve Batı Adıgelerinin etnografik, etnomüzikolojik ve geleneksel müziklerinde geniş etkiye sahiptir. Bu enstrümanın ortaya çıkışına bağlı olmaksızın tarihsel süreç insanlarda ilginç, ruhani ve derin etkilerde bulunmuştur.
Batı Adıgelerinin bu küçük ahşap plakalarına pxheç’ıç –пхъэкIыч(“pxhe” ağaç , “ç’ıç” yansıma) adı verilir, Doğu Adıgeleri, enstrümanın popülerliğini yitirdiği kesim, “pxhets’ıç-пхъэцIыч” der.
Modern organolojide, pxheç’ıç özellikleri idyofona (ing. idiophone) benzerlik gösterir, E.M.Hornbostel in sistemine göre dizin verilmiştir, C. Sachs -111.12- (3 ten 9 a kadar) aynı şekilde ahşap plakalar deri bir ip ile sapa tutturulmuştur. Kuzeybatı Kafkasya’nın Slav nüfusu arasında pxheç’ıç daha çok “Adıge çanı” olarak bilinir.
Birçok kâşif pxheç’ıçin asıl işlevinin bir ritim çıkarmak olduğunda hemfikirlerdir. Pxheç’ıç şarkı nağmeleri ve dans melodileri için çok güçlü bir ritmik çatı yaratır. Ulusal besteciler pxheç’ıçsiz çalmanın zor olduğunu belirtirler. Onlar için “pxheç’ıç” ve “ritm” eş anlamlıdır. Bununla birlikte, bize göre, pxheç’ıçin enstrümantal bir gruptaki yeri daha büyüktür. pxheç’ıçi çalan, dansçı ve müzisyen arasında bir arabulucu görevi üstlenir. Pxheç’ıç müzik ve hareket arasında bir bağlantıdır. Dansın müzikal- görsel alanını organize eden, sihirli bir değnektir.
Bir grupta liderle birlikte çıngırakların(*) olmasıyla, müzisyen muhteşem bir enstrümantal tiyatro yaratır. Hareketler, pirüetler, cömert sahneler sergilerler ve çok sayıda dinleyicinin dikkatini cezb ederler. Yaptıkları iş özel kapasite ve yetenek gerektirir. Ritm aletini çalar, şarkıyı söyler ve aynı zamanda lider müzisyene, dansçıya ve dinleyiciye şevk verirler.
İnsanlar tarafından pxheç’ıçlerden, korunma güdüsünün bir etkisi olarak ayinsel bir ses çıkarmaları beklenir. Pxheç’ıçin bu koruyan sesi geniş bir ses aralığını doldurur ve kötü niyetli güçler için ulaşılmaz olur. Enstrümantal grup sadece müzikal bir dilin değil jest ve mimiklerin dilinin de taşıyıcısı ve yaratıcısı olur.
Hareketler, kolun kıvrımlı durumları pxheç’ıçin sesi ile bağlantılıdır. Sesin doğası birçok karakteristik tarafından belirlenir, yani ağacın salınımı, plakaların sayısı, darbenin doğası vs.
Aleti kullananın jestleri ritmik jestler gibi değil, müzikal ve tiyatral jestlerdir. Müzikal jestler gibi melodinin figüratif-anlamlı sanatını etkiler ve tiyatral jestler gibi hissiyatın yeni tasavvurunu yaratır. Aynı zamanda müzikal jestler gösterimsel kalmayıp ve de “etkileyici” bir şekildedir. Hareketleri belirgin, ölçülebilir, esnek, şen, zarif ,- görkemli, dinmez- neşeli, müzisyenleri, dansçıları ve en mükemmeli herkesi etkiler. Dahası, aleti çalanın jest ve mimikleri yaptığı işin büyük kısmıdır ve bu yüzden bu büyük kısım güçlü bir sesin büyüsü tarafından korunur.
Yazar pxheç’içi “enstrüman - çalan- müzik” üçgeninde düşünerek sistematik-etnografik metod kullanmıştır, Araştırmalar enstrümanın morfolojisi, geleneksel kültür içerisindeki rolü, yapım aşamaları, çalma metotları üzerine yapılmıştır.
(*)Çıngıraktan kasıt akademisyene göre pxheç’ıçtir.
Sokolova Alla Nikolaevna, etnik müzik ve etnik müzik aletleri araştırmacısı, uzman sanat eleştirmeni, Adıgey Devlet Üniversitesi Sanat Bölümü kıdemli okutmanı, Adıgey Cumhuriyeti sanat onur ödülü sahibi, Rus Besteciler Birliği üyesi, 100’den fazla bilimsel makalenin yazarı, Rusça ,Çerkesçe, İngilizce ve Türkçe dillerinde Çerkes kültürü, Kazak kültürü, Geleneksel Çerkes müzik teorisi ve tarihi hakkında 200’e varan popüler bilimse yazı ve köşe yazısı sahibi. Alla Sokolova İskoçya, Norveç, Avusturya, İtalya, Almanya, Macaristan vb. ülke üniversitelerinde Çerkes müziği hakkında konferanslar vermiştir. 1979 yılında Alma-Atı Devlet Kurmangazi Konservatuarı Müzik Teorisi Fakültesinden başarıyla mezun olmuş, 1994’te Rus Sanat Tarihi Enstitüsü’nde (Saint Petersburg) masterını tamamlamıştır. 1979’dan beri Maykop’ta çalışıyor ve yaşıyor.
Kaynak: CircassianWorld
Çeviri: Ömer Demircan
Kültür-Edebiyat
Diğer Haberler
Facebook 
Twitter 
Pinterest 
Linkedin 
Tumblr 
vk 
Odnoklassniki 
Reddit 
Whatsapp
Google Bookmarks
