“Çerkes”lerin Nüfusu Artmaya Devam Ediyor -1-

Son yapılan “Tüm Rusya Federasyonu Genel nüfus Sayımı 2020-2021” verilerine göre Rusya Federasyonu’nda (RF) “Çerkes” nüfusu hem %4,55 hem de %56,72 oranında artı.

“Tüm Rusya Federasyonu Nüfus Sayımı 2020-2021’nin” ilk sonuçları 2022 yılı Mayıs ayı sonunda açıkladı. İlk açıklamalara göre 2010'dan 2021'e kadar, RF’nun nüfusu %1,4 arttı ve 147,2 milyon kişiye ulaştı.

RF genel nüfusunun artmasına karşın ülkedeki etnik Rusların nüfusu 5,473,717 kişi azalarak 105,579,179’a geriledi

Kuzey Kafkasya Federal Bölgesi %7,9 oranla en fazla nüfus artışının görüldüğü federal bölge oldu. Bu Federal Bölgede ise %23,5 ile İnguşetya Cumhuriyeti ve %19,1ile Çeçenya Cumhuriyeti en fazla oranla nüfus artışının olduğu cumhuriyetler oldu.

Bilindiği üzere RF çok etnikli bir federal devlet. Ülkede 200 yakın farklı etnik kimlik yaşıyor. Bundan dolayı genel nüfus sayımlarında bireylere etnik kimliği ve anadili hakkında bilgiler de soruluyor. Bireyler bu soruları istediği şekilde cevap verme hakkına sahip. Yani isterse herhangi bir etnik kimlik bildirmeyebilir. Ya da hiç alakası olmadığı bir etnik kimliği de seçebilir.

RF’da resmi etnik kimlik isimlendirmesi konusu biz Çerkesler için hala çözülememiş bir problem. Çünkü Sovyetler Birliği zamanında Çerkesler yaşadıkları bölgeler dikkate alınarak 4 farklı “resmi isimlendirme” ile 4 farklı halkmış gibi kayıtlara alındı. Ve bugün hala bu isimlendirmeler aktüel.

Genel olarak bugünkü Adığe Cumhuriyeti (AC), Çerkesleri “Adığeyliler (Адыгейцы-Adıgeytsı)”, Kabardey-Balkar Cumhuriyeti (KBC) Çerkesleri “Kabardeyler (Кабардинцы-Kabardintsı)”, Karaçay-Çerkes Cumhuriyeti (KÇC) Çerkesleri  “Çerkesler(Черкесы-Çerkesı)” ve çoğunluğu Krasnodar Kray’da yaşayan Çerkesler “Şapsığlar(Шапсуги-Şapsugi)” ulusal isimler altında resmi kayıtlara alınıyor.

Şapsığ ve Kabardey isimleri Çerkeslerin en kalabalık (Diaspora dahil) boylarından ikisinin ismi. Çerkes ismi, Adığe halkının dünyada tanınan ismi ve Rus dilindeki tam karşılığı. Adığeyliler ismi ise daha sonradan suni şekilde ortaya çıkarılan bir isim. Ama bu kimlikler altında resmi kayıtlara geçen her birey kendi anadilinde kendini “Se sıadıge(ş)” yani “Ben Çerkesim” olarak tanımlar.

Bu konu aslında sadece basit bir isimlendirme sorunu değil. Bu Çerkes (Adığe) halkının, dilinin ve vatanının gelecekteki siyasi ve kültürel birliği ve bütünlüğü için çok önemli bir konu. Peki ama neden “Adığe” değil de “Çerkes”? Çünkü “Çerkes”i bütün dünya, bütün halklar biliyor, tanıyor. Ve bizim siyasi ve hukuki taleplerimiz için de çok önemli olan, neredeyse bütün siyasi-tarihi belgelerde Çerkes olarak biliniyor ve anılıyoruz.

Vatanda yaşayan Çerkes aktivistler 2010 genel nüfus sayımı öncesinde bu konuya değindiler. RF vatandaşı olan ve kendini “Se sıadıge(ş)” olarak tanımlayan herkesin genel nüfus sayımında kendisini “Черкес/черкешенка” (Çerkes / Çerkeşenka(Rusça dişil form)) olarak kayıt etmeleri yönünde çok da büyük olmayan online kampanyalar düzenlediler.

Belki de o zaman sosyal medyanın bu denli yaygın olmaması dolayısıyla kendini, KÇC dışında Çerkes olarak kayıt ettirenlerin değişimi yüzde olarak büyük olsa da sayı olarak çok da büyük olmadı.

2002 yılında AC’de 642 olan “Çerkes” kayıtlı nüfus 2010 da 2651 olurken, KBC’de 725’den 2,475’e yükseldi. Tüm RF genelinde ise 60,517’den 73,184’ yükseldi

2010 yılı sonrası “nüfus sayımındaki isim konusu” tabiri caizse rafa kaldırıldı. 10 yıl boyunca bu konu üzerine gözle görülür büyük bir çalışma yapılmadı vatanda. 2020-2021 genel nüfus sayımına aylar kala vatanda yaşayan Çerkes aktivistler nüfus sayımında ki isim konusunu tozlu raflardan indirdi ve yeniden “Я черкес/черкешенка” (Ben Çerkesim) online kampanyalarını düzenlemeye başladılar.

Sosyal medyanın artık daha yaygın olması sebebiyle bu online kampanyalar daha ses getirir olmaya başladı.

Bu etkiyi gören vatandaki bazı kurum/lar, resmi kimlik/ler bu kampanyanın tersine propaganda yapmaya başladılar. Görünen oydu ki Çerkes (Adığe)leri tek bir ulusal kimlik altında toplamak birilerini rahatsız ediyordu.

Türkiye’de bizim dışımızda vatandaki aktivistlerin isim konusundaki kampanyalarına diğer kurumların veya grupların gözle görülür bir desteği olmadı. Çünkü bu çalışma Türkiye’deki kurumlarımızın “Herkes = Çerkes” masalına negatif yönde etki yapacaktı.

Çok kısa zaman önce “Tüm Rusya Federasyonu Genel nüfus Sayımı 2020-2021” etnik bazlı sonuçları “Rosstat” resmi sitesinde yayınlandı.

Tam istenilen sonuca varılmamış olsa da kısa süreli bir kampanya sonucunda bence her şeye rağmen, bu son nüfus sayımı verileri bakımında bir başarı yakalandı. Nüfus sayımı öncesi son 2-3 aya yayılan kampanya belki de son 4-5 yıla yayılsaydı istenilen hedefe daha çok yaklaşılacaktı.

Yayınlanan sonuçlara göre RF’da Çerkes (Adığe) nüfusu son 2010 sayımından 2021 sayımına sonuna kadar -11 yılda- yaklaşık %4,55 oranda artarak 718,727’den -dört farklı isim toplamında- 751,468’ya yükseldi. Bu genel nüfus sayımında kendini “Çerkesler(Черкесы-Çerkesı)”  olarak kayıt ettirenlerin oranı ise yaklaşık %56,72 arttı.

Çerkes (Adığe) nüfusunun yaklaşık %70’i yani 523,404’ü kendini “Kabardeyler (Кабардинцы-Kabardintsı)” olarak kayıt ettirenlerden oluşuyor. Bu sayı 2010 nüfus sayımında 516,826 idi yani %1,27 artış göstermiş.

Çerkesler(Черкесы-Çerkesı) ismi altında kayıt ettirilenlerin sayısı 73,184’den 114,697’ye (artış yaklaşık %56,72) yükseldi. Tüm Çerkes (Adığe) nüfusu içeresindeki oranı 2010 da yaklaşık %10 olan “Çerkesler (Черкесы-Çerkesı)” 2021 sonuçlarına göre yaklaşık %15’e yükseldi. Bu sonuçlara göre ilk defa RF’da resmi isimlendirmelere göre “Çerkesler(Черкесы-Çerkesı)” sayısı “Adığeyliler (Адыгейцы-Adıgeytsı)” sayısını geçti.

“Adığeyliler (Адыгейцы-Adıgeytsı)” altında kendini kayıt ettirenler 111,471 ile tüm Çerkes (Adığe) nüfusun yaklaşık %15’ni oluşturuyor. Adığeyliler sayı 2010 da 124,835 idi. 2010-2021 arsındaki azalım oran yaklaşık %10,7.

“Şapsığlar(Шапсуги-Şapsugi)” ise nüfusu  2010’da 3,882 iken 2021 sonuçlarına göre 1,914’e düştü. Kendini “Şapsığlar(Шапсуги-Şapsugi)” olarak kayıt ettirenlerin %98,11'i -1,878 kişi- Krasnodar Kray sınırları içerisinde yaşıyor.

Yazının daha çok uzamaması için şimdilik burada yazıyı tamamlıyorum. Aynı başlıklı ikinci yazıda, Çerkes Cumhuriyetleri bazında nüfus bilgilerini paylaşacağım.

Hakhu Nart Hakan

Çerkesya Gençliği, Nalçik