'Çerkesya Aslanı' - Tığujıko Şerel'ıko Kızbeç / Hatko Schamis

Rus-Çerkes Savaşı yüz elli yılı aşkın bir süre önce sona erdi. Ama savaşın Çerkes ulusunun kalbinde ve zihninde açtığı yaralar hala kapanmadı.

Daha da kötüsü, o yıllardan bugüne kalan, bizim kalemimizden çıkan fazla bir belge yok. Elimizde olan bilgi ve belgelerin çoğu, gezginlerin; Rus askerlerin, komutanların ve tarihçilerin yazdıkları ile sınırlı.

Bu nedenle ulusumuzun bağımsızlığı ve özgürlüğü için canını dişine takmış, hayatlarını feda etmiş kahramanlarımızın adlarını bile bilmiyoruz, bunları yeni yeni öğreniyoruz. Ne kadar acı…

Halbuki kahramanlarımız, komutanlarımız ve şehitlerimiz, geleceğe; gelecek nesillere duydukları güvenle ve inançla savaştılar, bize bugün büyük gurur duyduğumuz bir miras; sadece “savaş anıları” değil, vatan sevgisi, kültür, gelenek görenek ve kişilik bıraktılar.

Bu nedenle, Çerkes ulusunun "geçmiş"i hiç geçmeyecek; Çerkes ulusu var oldukça: Çerkesin kişiliğinde sonsuza kadar yaşayacaktır.

Dünyanın saygı duyduğu Çerkes kimliğinin ve kişiliğinin oluşmasında, çocukları dahil her şeyini Çerkes ulusunun özgürlüğü ve Çerkesya’nın bağımsızlığı için feda etmiş olan Tığujıko Kızbeç’in emeği büyüktür.

18. Yüzyılın sonları ile 19. Yüzyılın başlarında yaşayan, “Çerkesya’nın Özgürlük Savaşı”na adını altın harflerle yazdıran ve dünyanın “Çerkesya Aslanı” olarak tanıdığı Tığujıko Şerel`ıko Kızbeç 1777 yılında, Adagum Irmağı kıyısındaki Naşha (Нашъхьэ) köyünde dünyaya geldi.

Geniş omuzlu, yakışıklı, kişilikli ve saygın biriydi. Şakacı ve neşeliydi. Bakışları ile karşısındakini etkilerdi. Çevikti, gür sesliydi. “Bir bağırdı mı, sesi vadinin öbür ucundan duyulurdu” diye anlatılır.

Gençliğinden itibaren vatan savunmasında büyük kahramanlıklar gösterdi, kısa sürede güven duyulan bir komutan oldu.

“Kızbeç çağrı yaptığında çok kısa bir zamanda birkaç bin silahlı atlı birlik toplanırdı” diyor yazar Şhalaxho Abu.

Ve yönettiği baskınlardan yok denebilecek kadar az bir kayıpla dönmeleri nedeniyle, savaşçılar arasında Kızbeç ile savaşa gidenlere bir şey olmayacağı; onun komuta etmediği kuvvetlerin sonunun iyi olmadığı inancının yayıldığını söylüyor.

Kızbeç yönetimindeki kuvvetler onlarca yıl Çar’ın ordusuna başarıyla karşı koydular. Kızbeç’in, dünya askeri literatürüne de giren savaş taktikleri ve yönetim tarzı ile, onlara ağır kayıplar verdirdiler.

Bu nedenle Kızbeç’in yiğitliğini anlatan birçok kahramanlık türküsü daha o sağ iken halk arasında yayıldı.

19. yüzyıl sonlarında yaşamış olan büyük Çerkes yazarı Ahmetkhue Yure’nin Kızbeç hakkında yazdığı pek çok eseri var. Yure, onlardan birinde şöyle diyor: “Derbent’ten (Dağıstan) başlayarak Anapa’ya kadar Pşize ve Labe bölgesinde Kızbeç’i devleştirmeyen büyük-küçük hiçbir fert yoktu. Onun yiğitliği, cesareti, insani değerleri ve kılıcının keskinliği Tığujıko Khızbeç adına bestelenmiş birçok yapıtta açıkça dile getirilmektedir.”

Kızbeç, 1834 yılında Batı Çerkesya harekatları komutanları arasında yer aldı, yanında savaşan küçük yaştaki bir oğlunun da şehit olduğu Abın bölgesindeki çarpışmalarda emrindeki 700 atlı ile 14.000 kişilik Rus kuvvetlerini bozguna uğrattı.

60’ı geçkin yaşına rağmen Kuzey cephesi komutanı olarak görev aldığı 1839-1840 kaleler harekatında, emrindeki 6000 kişilik ordu ile büyük başarılar kazandı ve ünü doruk noktasına çıktı.

Savaşı bırakması için kendisine büyük paralar teklif edildi veya başına ödüller kondu; ama Kızbeç bunların hepsini elinin tersi ile itti ve daha şiddetli baskınlar örgütledi.

Kendisi ile konuşmak isteyen Çar’ın generallerine “önce Rus ordusu topraklarımızı terk etsin” diye yanıt verdi.

Vatanı ve ulusu için, at sırtında ve kılıç elde kırk yıl savaştı Kızbeç. 60 yaşına geldiği zaman dahi savaşta hep ön saflardaydı.

Ordusuna komuta ederken arkadaşlarını asla terk etmez, yalnız bırakmazdı. Kendisiyle sefere çıkanları kayıp vermeden, canlı olarak geri getirmek için canını dişine takardı.

Adının tüm Çerkesya’da duyulmasının asıl nedeni de buydu.

Rus orduları 1837 yılının Kasım ayında Şapsığ bölgesine saldırdığında Kızbeç daha 12-13 yaşlarında olan en küçük oğluyla birlikte direndi.

J.S. Bell “Oğlu çok gençti, gökyüzünden yağan Rus kurşunları karşısında biraz ürküp geri çekilir gibi olunca babası sert bir şekilde onu azarladı, kılıcını çekip herkesten önde savaşa katılmasını istedi. Oğlunu öldürdüler, ama burada gelenek olduğu üzere Kızbeç, 'alnında böyle yazılıydı' diyerek hiç bir şey belli etmedi...” diye yazar.

Tığujıko Kızbeç’in oğulları ve akrabaları savaşırken şehit düştüler, kendisi de Rusların Çerkeslerden ele geçirip Karadeniz kıyısında kurdukları kalelerden biri olan Tuapse Kalesi’ni Rus birliklerinden temizlerken, 28 Şubat 1840’da ağır yaralandı ve aynı gün, Şubat ayının son günü hayata veda etti.

Cesareti, dehası ve başarıları nedeniyle kendisine “Çerkesya Aslanı” unvanı yakıştırılan Kızbeç’e Çerkes halkının duyduğu güvenin, bağlılığın ve sevginin boyutlarını, o dönemde Çerkesya’yı ziyaret eden J. Longworth’un şu satırlarında da görebiliriz:

“Tam yemeğe oturmak üzereydik ki yakınlarda duyulan silah sesleri, çok önemli bir misafirin gelmekte olduğunu haber verdi. Kalabalık arasında bir sevinç dalgası yayıldı ve her taraftan “Kızbeç! Kızbeç!” sesleri yükseldi... Kızbeç’in adı Kuban’ın bu tarafında bütün ozanların mısralarına, destanlara konu olmuş...”

Hayatta olduğu sürece adı Çerkes özgürlük savaşının simgesi; Rusların ise yaramaz çocuklarını korkutma aracıydı.

Adına yazılan türküler ve ağıtlar kendisinden sonraki özgürlük savaşçılarını motive eden en büyük etkendi.

Çerkeslere bugün dünyanın saygı duymasını borçlu olduğumuz atalarımızın cesaretlerini, fedakarlıklarını ve vatan sevgilerini örnek alacak; kahramanlarımızın hiç birini unutmayacağız.

Hatko Schamis

28.02.2021