UMUDUN AYAK İZLERİ

Dün akşam (26.07.2017) Nalçik’te Abhazya meydanında geniş katılımlı, coşkulu, mükemmel bir Adıge düğünü seyrettik. Hatiyak’ue hem oyun yönetimine hem de anadile fevkalade hakimdi. Yerinde güzel espriler de yaparak, zaman zaman güzel bilgiler de vererek (abartmayarak, böbürlenmeyerek, yılışmayarak vb) düğünü gayet güzel yönetti. Herkesin takdirini, beğenisini kazandı. Pşınawelerimiz ve pxheç’ıçawelerimiz sanki birer virtüözdü. O kadar içten, o kadar heyecanlı, coşkulu çalıyorlardı ki, yalnızca onları dinlemek ve seyretmek bile başlı başına bir müzik ve sanat ziyafeti olurdu. Gençlerimiz oyunlarımıza çok hakimdiler. Çok güzel, coşkulu oynadılar. Kafkas oyunlarını sergilemede, oyunda, düğünde ne denli usta olduğumuzu kanıtladılar. Çok iyi oynadığımız, çok iyi düğünler yaptığımız tartışmasız. Doru dürüst düğün yapamayanları, oyun bile bilmeyenleri düşündüğümüzde gençlerimizin başarıları daha bir devleşiyor. Onları ve elbette onları yetiştiren halk dansları hocalarımızı takdir etmemek mümkün değil. Kısacası; anadilimizi unutsak da, xabzemizi yaşayamasak da, yeteneklerimizi halkımız ve ülkemiz için değerlendiremeden, onlarla birlikte yaban illerde teker teker tükenip gitsek de, hiç değilse oyunlarımızla düğünlerimizle var olacağımız kesin. Ama güle oynaya yok olmamak, dilimizi unutmamak, xabzemizi uygulamak, en önemlisi ülkemizle halkımızı buluşturup kucaklaştırabilmek için bu güzel yetenek ve özelliklerimizi, potansiyelimizi zenginleştirerek değerlendirmeye, bilgiye ve bilinçe dönüştürmeye, ulusal uyanışa vesile kılmaya çalışmamız gerekir. Buna ilişkin olarak birkaç noktaya değinmek gerekirse, mesela; 1) Buluşmanın adı üzerinde biraz daha düşünüp değerlendirmeler yaparak en doğru ve ideale en yakın olanını ortak bir kararla seçebiliriz. - Düğünün adı: ХЭГЪЭГУ ДЖЭГУШХУЭ / BÜYÜK MEMLEKET DÜĞÜNÜ. Anlam, hedef ve söylem olarak acaba ne kadar yeterli ve etkili? - ХЭКУ ДЖЭГУ / VATAN DÜĞÜNÜ, ХЭКУ ДЖЭГУШХУЭ / BÜYÜK VATAN DÜĞÜNÜ de denilebilir ama o da o kadar etkili mi, yeterli mi, içimize siniyor mu, ruhumuzu, heyecanımızı, idealimizi yansıtıyor mu? - ЧЕРКЕСИЯ ДЖЭГУ / ÇERKESYA DÜĞÜNÜ dersek nihai hedefi işaret etmesi bakımından yerinde olabilir ama hem Çerkesya anadilimizden bir sözcük değil hem de acaba biraz fincancı katırlarını ürkütmüş olur muyuz, diye düşünmek gerekebilir. Sonra meydanı da vermemeye, engeller çıkarmaya kalkmalarını tahrik etmiş olur muyuz? Yoksa “isterlerse engeller çıkarsınlar, bizi daha da kamçılamış olurlar” diyebilecek durumda mıyız? Bana kalırsa tahrik edici söylem ve eylemlerden uzak durmak, mümkün olduğu kadar her şeyi diplomatik ve demokratik yollarla, insani ve hukuki ilişkilerle çözmeye çalışmak daha doğru ve yararlıdır. - АДЫГЭ ЛЪЭПКЪ ДЖЭГУ / ADIGE HALK DÜĞÜNÜ, АДЫГЭ ЛЪЭПКЪ ДЖЭГУШХУЭ / BÜYÜK ADIGE HALK DÜĞÜNÜ, gibi isimler de düşünebiliriz. Джэгу / Düğün yerine ХЬЭГЪУЭЛІЫГЪУЭ, ДАУЭДАПЩЭ: ŞÖLEN veya ГУФІЭГЪУЭ ЗЭХЫХЬЭ: MUTLULUK BULUŞMASI, ГУГЪЭ ЗЭХЫХЬЭ: UMUT BULUŞMASI da denilebilir. Buluşmaların dünyanın her yanında eşzamanlı olarak yapılması düşünüldüğüne göre adının içinde Halk veya Adıge sözcüklerinin veya birinin bulunmasında yarar vardır. АДЫГЭ ЛЪЭПКЪ ЗЭХЫХЬЭ / ADIGE HALK BULUŞMASI, ЛЪЭПКЪ ДАУЭДАПЩЭ / HALK ŞÖLENİ gibi… 2) Buluşmaların zamanını her ayın 15’i gibi bir güne rastlatırsak, tarihsel bir gerçekliğe ve içli bir hüzne de işaret etmiş olabiliriz. Malum, sürgün sırasında ana-kızı zorla birbirinden koparıp ayırırlarken, bir daha buluşma umutları kalmayınca, çareyi her ayın 15’inde dolunaya bakmakta bulurlar. İkisi de ayın 15’inde dolunaya bakarak birbirlerini görmüş olacaklardır. Öyle sözleşirler. Onun gibi, biz de her ayın 15’inde hep birlikte Dolunay’a bakarak hem birbirimizi hem de vatanımızı gördüğümüzü düşünebilir, hayal edebiliriz. 3) Her ay her ülkede her kentten komşu kentlere birer genç grubun katılmasını da sağlayabilirsek daha da önemlisi; bu buluşma vesilesiyle, ulusal sorunlarımızı, çalışmalarımızı, umutlarımızı, hayallerimizi konuşabileceğimiz sohpet ortamları oluşturabilirsek, gerektiğinde büyük buluşmada yetkin birinin içerikli, kapsamlı bir konuşma yapmasını veya bu buluşma vesilesiyle önceden belirlenecek önemli bir konuda, konferans, açık oturum, seminer veya zexes gibi etkinlikler örgütleyebilirsek, buluşmalarımız yalnızca oyun-eğlence olmaktan çıkar, daha bir anlam ve değer kazanır, işe yarar, etkili olur. 4) Şayet bu buluşmaları her ay yapamayız, deniliyorsa, aylık yerine mevsimlik buluşmalara çevirebiliriz; Yaz buluşması, Güz buluşması, Kış buluşması, Bahar buluşması gibi. Veya en kötü olasılıkla, DÇB ve KBC’nin şu meşhur “Adıge Günü” kararını yukarıda sözünü ettiğimiz buluşmaları daha iyi sağlayabilecek bir tarihe değiştirtip yılda bir kez ama unutulmaz bir görkemle Çerkes Kültür ve Sanat Festivali biçiminde yapsak, gerekirse cumhuriyetlerimizden, belediyelerimizden, devletlerimizden de katkılar alsak… Bunu hiç değilse kararlaştıracağımız aynı günde dünyanın Adıge-yoğun belli başlı ülkelerinde ve kentlerinde yapabiliriz. Bu boyutta bir etkinlik örgütleyemeyenler de dünyanın pek çok yerinde böyle bir ortak etkinlik yapıldığının bilgisi ve bilinci içinde kendi ölçülerinde bulundukları yerden katılabilirler. 5) Buluşmanın formatı da birlikte kararlaştırılıp uygulanabilir. Örneğin; Buluşmanın bir Thamadesi, Thamade yardımcısı, pşşaf’esı, genç erkeklerin thamadesi ve yardımcısı, genç kızların thamadesi ve yardımcısı, düğünün hatiyak’uesi ve yardımcısı, ayrıca gerekirse içinde bunların da bulunacağı bir saygın büyükler heyeti (jüri) önceden belirlenebilir. Bunlar program başlamadan belirlenip duyurulabilir. Gerekirse bu görevliler, ya özel kıyafetle veya kollarına birer kol bağıyla belirlenebilir ve her birinin görevini layıkıyla yapmasına herkes özellikle yardımcı olabilir. Böylece Adıge etkinliği somut biçimde örneklenerek şeni kuşaklara ve konuklara gösterilmiş, tanıtılmış olur. Alanda yaşlıların ve jürinin oturabileceği bir bölüm düzenlenebilir. Düğünü herkesin en iyi biçimde seyredebileceği bir düzen kurulabilir. Düğünün, bir kimliğe sahip çıkma, tanışma ve eğitişim ortamı olduğunu unutmamalı, bunu en etkili biçimde gerçekleştirmesini sağlamaya özen göstermeliyiz. 6) Program, Thamade’nin özgün içerikli, kapsamlı bir söylevi/huahuesi ile başlayabilir. (Konuşma genel dile de çevrilebilir.) Önceden belirlenen görevlileri Thamade (belirlemiş gibi) ilan edebilir. Görevliler, düğünün düzen içinde ve herkesi memnun edecek biçimde geçmesini sağlarlar. 7) Batı Adıgelerinde (Abzah, Şapsığ vb.) güzel bir düğün geleneği vardı. Belki bunu canlandırıp yaygınlaştırmakta yararlar olabilir. Hatiyak’ue, birini düğüne çıkarmadan önce onu anons ederken, adıyla soyadıyla memleketiyle tanıtarak oyuna çıkarır. Bunun çok önemli üç yararı vardır: - Delikanlı artık yalnızca kendini değil, aynı zamanda ailesini, memleketini de temsil konumunda olmanın etkisi, bilinciyle daha dikkatli davranmaya sallapati, laubali hareketlerden kaçınmaya, örnek alınası davranışlar ortaya koymaya daha çok özen gösterir. - Seyirciler onu hiç değilse adıyla soyadıyla memleketiyle tanımış olur. Böylece özel ilgisi olanlar (wunekhueş, aneş, blağe vb) bir fırsatını bulup daha yakından tanışma imkânı arayabilirler. - Ve nihayet, hiç değilse o kısa tanıtım süresinde pşınawe de soluklanır, terini silme fırsatı bulur. Veya pşınawe değişimi yapılabilir. 8) Başlangıcı oylan her şeyin bir sonu da olacağına göre düğün makul bir süre sonra, insanları daha fazla yormadan, sıkmadan yine Thamade’nin kararı ve teşekkür konuşmasıyla sona erdirilmelidir. Bilge büyükler heyeti, kurallara en çok uyarak en güzel oynayan bir delikanlıyı ve bir genç kızı belirler ve onlara fındık bayrağı (dejjıye nıp); fındık şapkası (dejjıye pıe) gibi sembolik armağanlar Thamade veya onun görevlendirmesiyle hatiyak’ue tarafından verilir. Bu uygulama, dünkü düğünde de unutulmamıştır. 9) Gençler program öncesinde veya sonrasında gruplar halinde gezerler, bir yerlerde oturup sohbet ederler; ulusal-toplumsal sorunlarımızı, çabalarımızı, umutlarımızı, önerilerimizi paylaşırlar. Daha yakından tanışma olanağı bulurlar, yeni dostluklar, arkadaşlıklar kurarlar. Belki daha güzel önerileri akla getirir, düşündürür umuduyla paylaşma gereği duydum. Çok vaktinizi aldımsa affola. Fahri Huvaj